κ. Δ/ντά, στο φύλλο της εφημερίδας σας 14 Απριλίου 2010 δημοσιεύσατε άρθρο του βουλευτή Ηρακλείου του ΠΑΣΟΚ κ. Στρατάκη ο οποίος αναφερόμενος στο έθιμο των εορταστικών και επετειακών πυροβολισμών στην Κρήτη μας βεβαιώνει ότι δεν υπήρχε τέτοιο. Γράφει ο κ. Στρατάκης «…η αντίληψη ότι οι άσκοποι πυροβολισμοί αποτελούν ένα πατροπαράδοτο κρητικό έθιμο, δεν τεκμηριώνεται από κανένα ντοκουμέντο. Αντίθετα, διαφαίνεται με σαφήνεια ότι είναι συστατικό στοιχείο μιας ψευδεπίγραφης «παλληκαριάς» που δεν έχει καμία σχέση με τον πραγματικό ηρωισμό των Κρητών στις μάχες των πολέμων και της ζωής».
Θέλω να πληροφορήσω τον κ. Στρατάκη ότι αν ένα τέτοιο έθιμο δεν υπήρχε στην πέρα Κρήτη, εδώ στην Δυτική Κρήτη υπήρχε και υπάρχει ακόμη έστω και σε μικρό αριθμό. Στις εορταστικές εκδηλώσεις κάθε αιτίας, στα πανηγύρια, στις βαπτίσεις, στους γάμους, στη γέννηση αγοριού, στην φεύγα της κόρης – νύφης από το πατρικό σπίτι, κλπ.
Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες για το έθιμο των πυροβολισμών και περισσότερο για τα ατυχήματα που επροκαλούντο από αυτούς. Στα χωριά του κ. Στρατάκη Παναγία – Έμπορος υπήρχαν φιλήσυχοι άνθρωποι. Τα τουφέκια τους τα πήγαν μεταγενέστερα οι Σφακιανοί όχι μόνο εθιμικοί. Αλλά και τυχαίος πυροβολισμός να συνέβαινε αλλοίμονο στον πυροβολητή. Πρόδιδε την κατοχή όπλου και οι Τούρκοι δεν χαΐδευαν αυτιά. Οπλοκατοχή επετράπη από την Επανάσταση του Μαυρογένη το 1858 και μετά και υπό όρους.
Σαν «ντοκουμέντο» θα επικαλεσθώ τη διήγηση ενός περιστατικού που συνέβη στο Καστέλι Κισάμου όπως το περιγράφει ο Κονδυλάκης Ιωάννης (1962 – 1920) ο οποίος ως φοιτητής φιλοσοφικής διορίσθηκε Δάσκαλος το 1884 – 1885 στα χωριά Μόδι – Γεράνι Κυδωνίας.
Πιθανότατα, τότε, το Πάσχα του 1885 επισκέφθηκε για τις γιορτές το Καστέλλι Κισάμου. Στο αυτοτελές κεφάλαιο «Παπά – Μαλέκος» περιγράφει τα διαδραματισθέντα. Πρωτύτερα, τότε, το Πάσχα του 1885 επισκέφθηκε για τις γιορτές το Καστέλλι Κισάμου. Στο αυτοτελές κεφάλαιο «Παπά – Μαλέκος» περιγράφει τα διαδραματισθέντα. Πρωτύτερα, προ διετίας, ο Κονδυλάκης από την Βιάνο είχε γνωρίσει στον Αποκόρωνα τον ιερέα Εμμανουήλ Μαλεκάκη (1864- 1917) ή Παπαμαλέκο από τον Κεφαλά.
Ο Παπαμαλέκος ήταν γενναίος άνδρας, επαναστάτης με ελεύθερο βίο, ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων σε ειρηνική ή εμπόλεμη κατάσταση. Κάτω από τα ράσα, όποτε τα φορούσε, έκρυβε τα κουμπούρια του. Μόνος του ή με ομάδες κρούσης δημιουργούσε πολεμικές συγκρούσεις με τους Τούρκους και τους είχε πάρει τον αέρα τους. Η Τουρκική εξουσία τον είχε καταζητούμενο και διετύπωνε τα παράπονά της στον οικείο Μητροπολίτη για τον αντάρτη παπά.
Υπ’ αυτές τις συνθήκες ο Παπαμαλέκος ήταν υποχρεωμένος να μεταμφιέζεται, να προσέχει τα περπατήματα του και να μετακινείται από τόπο σε τόπο. Ο Κονδυλάκης περιγράφει μια ερωτο – απάντηση του Παπαμαλέκου στη συνάντηση γνωριμίας τους:
– Δεν είναι καλλίτερο αυτό που κάνω, μου είπε, παρά να λειτουργώ;
Στην εκκλησία στο Καστέλλι Κισάμου ο Κονδυλάκης έμεινε έκπληκτος όταν αναγνώρισε στο πρόσωπο του ιερουργούντα παπά και ψάλλοντας … Έρρανον τον τάφο… τον Παπαμαλέκο. Μετά την τελετουργία της ακολουθίας του Επιταφίου εντός της Εκκλησίας έπρεπε να γίνει η περιφορά του λουλουδοστολισμένου επιταφίου στους δρόμους του Καστελλίου λαμπρύνοντας αυτήν με πυροβολισμούς.
Γράφει ο Κονδυλάκης:
Ήσαν και τότε ημέραι πονηραί εν Κρήτη και φονοί εγίνοντο συχνά. Διά τούτο τινές των εν τω ναώ ήσαν της γνώμης να μην περιαχθή ο επιτάφιος ανά την κωμόπολιν αλλά μόνον γύρω εις την εκκλησίαν ή και να μη γείνη καμμία περιφορά. Ήτο ενδεχόμενον οι παροικούντες Τούρκοι να κάμουν καμμίαν προσβολήν και να δοθή αφορμή σοβαρών συγκρούσεων. Εκτός δε τούτου ο παπά Μαλέκος κατεζητείτο υπό της αρχής και εάν ανωγνωρίζετο και επεχειρούν οι χωροφύλακες να τον συλλάβουν, οι συνοδεύοντες τον επιτάφιον δεν θα το επέτρεπον και θα επήρχοντο τα αυτά και χειρότερα επακόλουθα.
Αλλ’ οι περισσότεροι ήθελον να γείνη περιφορά και άμα ετελείωσεν η ακολουθία, έγεινεν υπόκωφος φιλονεικία. Μέσα εις αυτά ακούεται η φωνή του παπά Μαλέκου:
– Δεν θα βγη, λέει ο επιτάφιος; Ποί είν’ αυτοί που λένε να μη βγή;
Τίνες επεχείρησαν να υποστηρίξωσι την εναντίον γνώμην, αλλά ο παπά Μαλέκος δεν τους άφηκε να εξακολουθήσουν:
– Μασκαράδες! Αντεκραύγασεν εξαγριωθείς.
Και ανασύρας το ιερατικόν του ένδυμα, εξήγαγε πολύκροτον μέγα, απέναντι του οποίου έσπευσαν να οπισθοδρομήσουν οι αντιφρονούντες.
– Ο επιτάφιος θα γυρίση, ως γίνεται πάντα, προσέθηκε, κι’ όποιος φοβάται ας πάη να χωστή!
Ο επίσκοπος ηθέλησε να του ομιλήση, αλλ’ ο παπάς του είπεν εντόνως:
– Σώπα και συ!… Και τον επιτάφιο θα γυρίσωμε και μπαλλωταίς θα παίξωμε!
Ομπρός!
Η λιτανεία εξεκίνησε, και ο παπά Μαλέκος ήρχισε να ψάλλη με φωνήν ήτις ουδέν ίχνος ταραχής διετήρει΄ ήτο μόνον εντονώτερα. Όταν δ’ εφθάσαμεν εις την αυλήν του ναού, βόλησεν εις τον αέρα. Και έπειτα εξηκολούθησε να ψάλλη ενώ οι οι νέοι επυροβόλλουν, και η περιφορά ετελείωσε, χωρίς να συμβή τίποτε από τα δυσάρεστα τα οποία εφοβούντο οι άγαν φρονίμοι.
Στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη ανοικτή κοινωνία το κλίμα έχει αλλάξει. Οι εορταστικοί πυροβολισμοί αντικαταστήθηκαν από βεγγαλικά. Το έθιμο από σκληρό και βροντερό έγινε μαλακό και λαμπερό. Τους πιστολέρο με τους «άσκοπους πυροβολισμούς» εγώ δεν τους χαρακτηρίζω «ψευτοπαλληκαράδες». Τους κατηγορώ όμως γιατί επιζητώντας κοινωνική καταξίωση, πυροβολούν ευρισκόμενοι μέσα στον κόσμο της συγκέντρωσης. Κάπου – κάπου έρχεται η… κακή ώρα. Πρέπει να απομακρύνονται παραπέρα από τους ανθρώπους και να πυροβολούν τον ουρανό.
Στις πόλεις οι πυροβολισμοί είναι πράγματι άσκοποι και ξεπερασμένοι. Στα χωριά έχουν ακόμη ζήτηση. Τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές οι Κρητικοί έτρεξαν να τους υποδεχθούν με πολεμική ψυχή και με πυροβόλα όπλα τα οποία κατείχαν και γνώριζαν άριστα την χρήση τους γιατί ασκούσαν συχνά το έθιμο των εορταστικών πυροβολισμών.
Ακόμη, οι κάτοικοι των χωριών έκαμαν σκοπευτικούς διαγωνισμούς με ή χωρίς στοιχήματα. Χρησιμοποιούσαν διάφορους στόχους: Να κόψουν με τη σφαίρα το σύρμα της απλώστρας ρούχων, να πετύχουν άδεια κοσνερβοκούτια ή νεράτζια αλλά και πιο οργανωμένους, σε ξύλινη επιφάνεια με αποτυπωμένους ομόκεντρους κύκλους από κάρβουνο.
Ο βουλευτής κ. Στρατάκης μετά το Υφυπουργικό έργο του, αδικαιολόγητης αρπαγής του ΚΤΕΛ Δυτικής Κρήτης, ξαναεμφανίζεται με αντιδυτικοκρητικά αισθήματα αμφισβητώντας το έθιμο των εορταστικών πυροβολισμών. Ο Παπαμαλέκος μετά το 1898 διορίσθηκε εφημέριος στον Πειραιά. Η προτομή του αδελφού του Λεωνίδα Μαλεκάκη κοσμεί την Σιάτιστα.
Βερυκάκης Δημήτρης
Βαρδιανά Κισάμου
