Με αφορμή την πυρκαγιά στα κτίρια της παλιάς ΑΒΕΑ — Μετά και την πυρκαγιά που ξέσπασε στις 29 Απρίλη στο παλιό εργοστάσιο της ΑΒΕΑ τίθεται ξανά το ερώτημα πώς ένα μνημείο σπάνιας αρχιτεκτονικής του νομού μας περιέπεσε σε αυτή την άθλια κατάσταση. Το εργοστάσιο εγκαταλείφθηκε σταδιακά. Πρώτα η μετεγκατάσταση του πυρηνελαιουργείου της ΑΒΕΑ το 1994 στο Δήμο Κεραμειών. Και το 2004 με τη μετεγκατάσταση του τυποποιητηρίου λαδιών, του τμήματος παραλαβής ελαιολάδου, των γραφείων διοίκησης στο Δήμο Ελευθερίου Βενιζέλου και τη μετεγκατάσταση του σαπωνοποιείου και της ραφιναρίας λαδιών στο Δήμου Κεραμειών. Ως τότε όμως, είχε συνδεθεί άμεσα με την ιστορία της πόλης. Μια σύντομη ιστορική αναδρομή ίσως να είναι χρήσιμη.
Η ιστορία της ΑΒΕΑ ξεκίνησε το 1889. Τότε, ο γάλλος χημικός Ιούλιος Δέης (Jules Deiss), μετά από ευρεσιτεχνία του στο Ίδρυμα Παστέρ του Παρισίου, ίδρυσε την εταιρεία και το εργοστάσιο στην περιοχή της Νέας Χώρας έξω από τα τείχη της πόλης και δίπλα στο Εβραϊκό νεκροταφείο. Ο ίδιος είχε δημιουργήσει εργοστάσιο με ίδιους σκοπούς στην Τυνησία. Το εργοστάσιο σε πρώτο στάδιο παρήγαγε πυρηνέλαιο και επεξεργαζότανε τον ελαιοπυρήνα. Το πυρηνέλαιο μάλιστα εξαγόταν στη Γαλλία, με σκοπό την παραγωγή σαπουνιού τύπου Μασσαλίας.
Τα Χανιά αποτελούσαν ένα πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη τέτοιου είδους βιομηχανιών. Ήδη λειτουργούσαν αρκετές βιοτεχνίες παραγωγής ντόπιου σαπουνιού και η πλούσια ελαιοπαραγωγή της Κρήτης μαζί με μια σχετική σταθερότητα που προσέφερε η Σύμβαση της Χαλέπας στην Ημιαυτόνομη Κρητική Πολιτεία, δημιούργησε ένα κλίμα για ανάπτυξη νέων πρωτοβουλιών. Τα Χανιά, αποκτούν κοσμοπολίτικο χαρακτήρα υπό την παρουσία των στόλων των «Προστάτιδων Δυνάμεων». Αποτέλεσαν πόλο έλξης για δεκάδες υπήκοους ευρωπαϊκών κρατών οι οποίοι και δημιουργούν την παροικία τους ασχολούμενοι κυρίως με το εμπόριο και τη βιομηχανία.
Αλλαγή στο ιδιοκτησιακό καθεστώς είχαμε το 1894 αφού αγοράζεται από την εταιρία Sahel Tunisien. Τότε, για την εξυπηρέτηση των λειτουργιών του μιας και αποτελούσε τη μεγαλύτερη βιομηχανία της πόλης, γίνεται το πρώτο ρήγμα στα τείχη στην περιοχή της πύλης του San Salvatore το έτος 1899. Η άδεια οικοδόμησης δόθηκε από το «Γενικόν Διοικητικόν Συμβούλιον Κρήτης»
Το 1917 η εταιρεία πέρασε στα χέρια των Χανιωτών επιχειρηματιών Π. Μαρκαντωνάκη, Κ. Ναξάκη, Κ. Μανουσάκη και Γ. Κασιμάτη. Η επωνυμία της εταιρείας καταχωρήθηκε σ’ αυτήν που έμελλε να μείνει γνωστή ως Ανώνυμος Βιομηχανική Εταιρία «ΑΝΑΤΟΛΗ», δηλαδή ΑΒΕΑ. Το καταστατικό υπογράφεται από την προσωρινή κυβέρνηση Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη στις 16 Ιανουαρίου 1917 και οι δραστηριότητές της επεκτείνονται στην εμπορία και επεξεργασία ελαιολάδων και στην παραγωγή σαπουνιών.
Το 1935 το εργοστάσιο ανακατασκευάζεται και λειτουργεί με επιτυχία μέχρι τον πόλεμο. Οι αλλεπάλληλοι βομβαρδισμοί κατέστρεψαν μεγάλο κομμάτι των υποδομών του. Οι ζημιές αποκαταστάθηκαν μεταπολεμικά και η λειτουργία του συνέχισε. Νέα αλλαγή καθεστώτος ιδιοκτησίας το 1951 αφού μετατρέπεται σε συνεταιριστική – μέχρι σήμερα – και εκπροσωπείται από τους παραγωγούς του Νομού Χανίων.
Τώρα πια, στο έτος 2010, το εργοστάσιο βρίσκεται παραιτημένο στη μοίρα του. Παρά τις προτάσεις που έγιναν για αναστήλωση των σημαντικότερων εγκαταστάσεων και τη δημιουργία ενός βιομηχανικού μουσείου για την πόλη ή για τη χρήση του χώρου προς πολιτιστικές δραστηριότητες, κομμάτι του κατεδαφίστηκε και κτίστηκαν σχολεία. Στη συνέχεια, τα κτίρια που απέμειναν ήλθαν στην κατοχή της εταιρείας «Κρητικά Ακίνητα Α.Ε.» της Συνεταιριστικής Τράπεζας Χανίων. Η επιθυμία της ήταν να γκρεμιστούν και να κτιστεί ξενοδοχειακό συγκρότημα. Ο συντελεστής δόμησης στην περιοχή δεν επέτρεπε κάτι τέτοιο κι οπότε οι εγκαταστάσεις πουλήθηκαν στην κυπριακών συμφερόντων εταιρεία “Leptos”.
Η εταιρεία “Leptos” δραστηριοποιείται με μεγάλη επιτυχία στην πώληση ακινήτων, κυρίως ξενοδοχειακών μονάδων, σπιτιών και καταστημάτων στην Κύπρο και στην Ελλάδα. Σύμφωνα πάντως με τον εκπρόσωπο της εταιρείας στα Χανιά μηχανικό κ. Μιχάλη Γιαννακάκη, η εταιρεία δεν είχε αποφασίσει για τη χρήση του αν και υπήρχαν σκέψεις για αξιοποίηση των μηχανημάτων για δημιουργία μουσειακού χώρου. Πάντως, είναι γεγονός πως η περιοχή είναι σπάνιας ομορφιάς δίπλα στο Ενετικό Λιμάνι και ο κ. Γιαννακάκης δεν αναφέρθηκε στις εγκαταστάσεις.
Η πυρκαγιά, της οποίας τα αίτια ερευνώνται, παραμένει ανεξιχνίαστη. Είναι βέβαιο πως το γεγονός πολύ εύκολα θα μπορούσε να είναι τυχαίο. Ένα κτίριο εγκατελλειμένο μπορεί να γίνει κατοικία ανθρώπων δίχως στέγη. Μια φωτιά είναι εύκολο ν’ ανάψει. Μια πυρκαγιά να προκύψει. Όμως το έγκλημα – πέρα από το πώς προέκυψε η πυρκαγιά τυχαία ή προμελετημένα – βρίσκεται στην εγκατάλλειψη. Και η πυρκαγιά φουντώνει τα σενάρια για τους κινδύνους που ελλοχεύει η ύπαρξη των κτιρίων σε αυτή την κατάσταση. Η ουσία όμως είναι η εξής. Ο κίνδυνος δεν προήλθε από την πυρκαγιά αλλά από την εδώ και χρόνια εγκατάλλειψη στη μοίρα του ενός βιομηχανικού μνημείου συνδεδεμένου με την ιστορία του νομού.
Δυστυχώς, όσο δε γίνεται τίποτα, τόσο θα κινούνται υποψίες. Ίσως για να καμφθούν οι αντιστάσεις των ανθρώπων της περιοχής και να γκρεμιστούν οι εναπομείναντες εγκαταστάσεις που πια θ’ αποτελούν ανά πάσα στιγμή κίνδυνο για τους κατοίκους; Για να το απαιτήσουν οι ίδιοι οι κάτοικοι μπροστά σε μια επικείμενη καταστροφή που μπορεί να προκαλέσει μια νέα πυρκαγιά;
Ίσως για να μη μπορεί πλέον να συντηρηθεί. Για να φτάσουμε στο σημείο όπου η μόνη λύση θα είναι η κατεδάφιση; Η εταιρεία όπως κι όλοι όσοι εμπλέκονται, οφείλουν να ξεκαθαρίσουν τη θέση τους για το τι ακριβώς σκοπεύουν να κάνουν με το κτήριο που – είτε το επιθυμούν είτε όχι – αποτελεί κομμάτι της ιστορίας του νομού. Η σημερινή κατάσταση που έχει προέλθει από τη χρόνια εγκατάλλειψη είναι επικίνδυνη. Σ’ αυτό, ευθύνη έχουν οι ιδιοκτήτες του. Όπως και όσοι συντέλεσαν στο να φθάσουμε στη σημερινή κατάσταση.
Γ.Α.
