Εκείνο το καλοκαίρι – πάνε 30 περίπου χρόνια – είχα πάθει την πλάκα μου. Ας με συγχωρέσει ο αναγνώστης που κάπου – κάπου μ’ αρέσει να γράφω ανακατεμένα, αλλά είμαι καλών προθέσεων. Πιστεύω, λοιπόν, πως η Ιστορία γράφεται με φιλοσοφία, με αίμα, με τρέλλα και με πέτρες. Οι πέτρες είναι οι μεγάλες ερωμένες της. Άρχισα, που λέτε, να επισκέπτομαι το Καθολικό του Γουβερνέτου, το Ησυχαστήριο του Αγίου Αντωνίου και μέσα σε μια απέραντη μοναξιά να συζητώ πότε με την ζωή και πότε με τον θάνατο.
Στο Ησυχαστήριο βρήκα σωρούς βερβελήθρες πάνω σε μια Αγία Τράπεζα και στο Καθολικό βρήκα κοπριές, κονσερβοκούτια, καμμένα ξύλα και μνήμες εγχάρακτες. Ξέρετε, βέλη με τρυπημένες καρδιές και διάφορα ονόματα. Παντού όπου υπάρχουν μνημεία, είτε πρόκειται περί των Αιγυπτιακών πυραμίδων είτε περί του Καθολικού του Γουβερνέτου, κάποιοι σκαλίζουν το όνομά τους δηλώνοντας την ασημαντότητά τους στην αιωνιότητα.
Οργίστηκα, αλλά δεν απελπίστηκα. Έτσι έτρεξα να βρω τον Νίκο. Ο Νίκος υπεραγαπούσε τις «πέτρες» και ήτανε στην ακαδημαϊκή πιάτσα βαρύ όνομα. Νεαρός εγώ, ο Νίκος ωριμότατος. Τον κάλεσα να αγωνιστούμε και ζήτησα την βοήθεια και το «βάρος» του, για να προλάβομε τα χειρότερα. Για να εξασφαλίσομε τους πόρους, για τον μισθό ενός φύλακα. Με κύτταξε λες και είχα πέσει από τα σύννεφα και μ’ ένα μειδίαμα επιθετικό, μου είπε:
«Μην προσπαθείς, δεν γίνεται τίποτε! Αν είναι να τα δώσουν, θα τα δώσουν μόνο για τίποτε φουτάνες και για τίποτε φούστηδες. Κατάπια το σάλιο μου και σιώπησα. Ήξερα πως ο Νίκος μετρούσε πολύ τα λόγια του και πως ήταν εξαιρετικά υπεύθυνος. Αργότερα, κατά την δύση του, τον συνάντησα στη Νέα Χώρα στο σπίτι του. Πήγα απροειδοποίητα. Πρόβαλε στην πόρτα αυστηρός μην αφήνοντας πόντο για πέρασμα.
Γιατί, μου λέει, δεν έκανες πιο πρώτα ένα τηλεφώνημα; Τα χρειάστηκα, αλλά το ρίσκαρα. Ζητώ συγνώμη, του λέω, αλλά αν είμαι ανεπιθύμητος, να αποχωρήσω, για να μη γίνομαι ενοχλητικός. Ο Νίκος κατά βάθος ήταν ευγενικός και καλόκαρδος. Πέρασε, μου λέει. Κρατούσα μερικές παλιές φωτογραφίες, κυρίως γυναίκες, πολυτελώς ντυμένες και πανέμορφες. Τον παρακάλεσα να βοηθήσει, μήπως αναγνωρίσομε κάποιες απ’ αυτές. Τις κύτταξε, τις ξανακύτταξε και ήταν ολοφάνερο πως τον είχα βάλει στα δύσκολα.
Όμως, ευθύς και έντιμος όπως ήταν, δεν ρίσκαρε. Δεν αναγνωρίζω καμμία, μου δήλωσε, αλλά την εποχή εκείνη – τέλος 19ου αιώνα – στα Χανιά υπήρχαν πολλές κυράδες πολυτελείας. Χρησιμοποίησε και πάλι την λέξη φουτάνες, για να αποτυπώσει την πραγματικότητα. Ήταν πολύ… περίεργος και πολύ υπομονετικός και με ένα μεγεθυντικό φακό τις κύτταζε και τις ξανακύτταζε. Με την άκρη του ματιού του παρατηρούσε πότε – πότε και τον γράφοντα.
Προφανώς δεν ήταν καθόλου ευτυχής για τον φακό που κρατούσε στα χέρια του. Έτσι, σταματώντας το ψάξιμο ξαφνικά, μου είπε: «Εγώ είμαι καλά, πολύ καλά. Άλλους να δεις που τα έχουν τελείως χαμένα».
Ο Νίκος ήταν απλός και γήινος. Ποτέ δεν τόπαιζε σπουδαίος κι ας ήταν οι γνώσεις του απέραντες. Όπως όμως όλα τα ασυμβίβαστα πρόσωπα, είχε και εχθρούς. Οι εχθροί του ήταν ολίγοι, καταχθόνιοι και ασήμαντοι. Έτσι σε μια στιγμή ανθρώπινης έκρηξης, μου είπε: «Έρχομαι στα Χανιά, γιατί εδώ είναι το σπίτι μου».
Ξέρω πολύ καλά πως ήταν ερωτευμένος μ’ αυτήν την πόλη και πως επιθυμούσε να της προσφέρει ακόμη πολλά. Επικοινωνούσα μαζί του μέσω του μπακάλη της γειτονιάς, που ήταν συμμαθητής μου και φίλος μου, και με τον οποίο ο Νίκος συζητούσε επί παντός επιστητού. Και ο μπακάλης; Όλο μάθαινε, και μάθαινε, και μάθαινε. Όλο ευγνωμονούσε και θαύμαζε τον Ψηλό.
Και ο Ψηλός επικοινωνούσε με μεγαλύτερη άνεση με τον μπακάλη παρά με τους άρχοντες, του μωροφιλόδοξους και τους ακαδημαϊκούς. Ευγνωμονώ αυτούς που έστησαν την προτομή του στα Χανιά σε θέση περίοπτη. Ο καθηγητής του Παν/μίου Αθηνών Νικόλαος Τωμαδάκης μας άφησε την μοναδική του επιστημονική κληρονομιά, την αγάπη του και το ήθος του.
ΦΩΤΗΣ
