Τις παλιές ονομασίες τόπων, συνοικιών και δρόμων είναι λάθος που τις αλλάζομε γιατί αποτελούν ιστορία, συνέχεια και μνήμη.
Μόλις στρίβομε από Εθνική οδό για Βρύσσες στην δεξιά μας πλευρά υπάρχει ένας παράδρομος που γράφει «Γετίμ Μετόχι». Το έχουμε δει πολλές φορές και περνούσαμε αδιάφοροι, αλλά προχτές λέμε: Δεν πάμε για «εξερεύνηση»;
Πράγματι είναι μια γειτονιά κτισμένη πάνω σ’ ένα τούρκικο μετόχι με παλιά κτίσματα σχεδόν ερειπωμένα. «Κλειστές αυλές» είναι αυτή η αρχιτεκτονική των Τούρκων που δεν ήθελαν οι αυλές των σπιτιών με το «περιεχόμενό τους», γυναίκες και παιδιά να φαίνονται απ’ τον δρόμο και τους περαστικούς. Με καμάρες και τόξα και λοιπά ωραία στοιχεία.
Αφού περιηγηθήκαμε τον μαχαλά βγήκαμε στα πλούσια ακαλλιέργητα χωράφια. Το χώμα ήταν τόσο πλούσιο και ξεκούραστο που όλων σχεδόν των ειδών τα αγριόχορτα είναι σαν να έχουν λίπασμα. Περίφημα τσιγαριαστά χόρτα με σουπιές, με μπακλαιάρο και για καλτσούνια και πίττες. Το κάθε αγριόχορτο και βότανο ξεχωριστό για την υγεία μας.
Και μετά τα χωράφια το ωραίο δάσος με τα κυπαρίσια.
Για φαντάσου σκέφτηκα! Γετίμ Μετόχι. Να ήταν του ξαμουστού Γετίμ Αλή;
Στις χρονιές πριν το 1821 κυριαρχούσαν στον νομό Ρεθύμνης με την απάνθρωπη σκληρότητά τους δύο αιμοδιψείς γιανίτσαροι. Οι γιανίτσαροι ως γνωστόν ήταν αρπαγμένα από τους Τούρκους πολύ μικρά Ελληνόπουλα εξισλαμισμένα. Σκληρότερα και πιστότερα στο Οθωμανικό καθεστώς και απ’ τους γνήσιους Τούρκους. Άσχετοι με την επίσημη διοίκηση των κατακτητών κι αδιάφοροι στις εντολές τους αποτελούσαν «κράτος εν κράτει»
Αυτοί οι γιανίτσαροι ήταν ο Γετίμ Αλής απ’ το χωριό Κυργιάνα και ο Γλυμίδ Αλής. Οι ιστορικοί τους αναφέρουν ως «θηρία εξαγριωμένα». Οι συνθήκες του θανάτου τους αναφέρονται στα παρακάτω τραγούδια «Ο Γετίμ Αλής» και «Ο Γλυμίδ Αλής» στο βιβλίο του Πάρι Κελαϊδή «Ριζίτικα για τα Σφακιά» (σελ 97 και 104 αντίστοιχα)
Ο Γετίμ Αλής
Γλυμήδης και Γιετίμ Αλής το ‘χανε σηκωμένο,
κι’ απού το Κάστρ’ ως τα Χανιά ναμ’ είχανε βγαρμένο˙
ο Γιετιμάκης δέρνεται παρηγοριά δεν έχει
να ‘γδικηθή τσοι Χριστιανούς γυρεύει και ξετρέχει˙
σηκώνετε’ ένα πρόσαργο για ν’ ανεβεί στ’ Αρκάδι,
να πα να βρη το Γούμενο να λειτουργούν ομάδι˙
και σέρνει μιάν εκατοστή Τουρκάκια, Ρεθυμνιώτες
ντελικανήδες τα σκυλιά, και φοβεροί παιγνιώτες.
« – Γούμενε και καλόγεροι, θέλετε να σωθήτε;
γλήγορις να τουρκέψετε, αλλιώς θε να χαθήτε».
Σ’ ένα κελί το Γούμενο μα και τσοί καλογέρους,
με βάρδια μέσα τσ’ έκλεισε, τσοι κακομοιριασμένους.
Σαν εχαροκοπήσασι θέτου να κοιμηθούσι,
το δε ταχυά να σηκωθού κι ό,τι βρου να αρπούσι.
Μα ‘φυγέ ‘νας καλόγερος, γενναίο παλικάρι,
‘που το κουτούτο τα’ Αρκαδιού, και πάει για τα’ Αμάρι˙
που ‘σανε χριστιανοί πολλοί στραθιώτες καπετάνιοι.
Γλακά το γληγορήτερο για να ‘θελε προκάμει
στο Θρόνο εκατέβηκε κ’ εκάθισε λιγάκι,
στη Μπισταή τα’ απάντηξε το πρώτο μπαϊράκι:
ο Χατζηγιώργης, ο Ζερβός κι ο Αμηράς ο Σταύρος,
αυτοί που λευτερώσασι και το νησί της Σάμος.
Η βάρδια που τα’ απάντηξε εις τα’ αρχηγούς τον πχαίνει:
«Που’ έρχεσαι καλόγερε; Τη νύχτα που πηγαίνεις;»
« – Απού τ’ Αρκάδι έρχομαι, ο Γούμενος με πέμπει,
Γιατ’ έφταξε ο Γιετήμ Αλής και είμαστε χαμένοι».
Σερν’ ο Χατζής δριμειά φωνή: «Σταύρο μου, παλικάρι,
ογλήγωρα να τρέξωμε κι εχάθηκε τα’ Αρκάδι».
Δένουσι τον καλόγερο και ούλοι τα’ ακλουθούσι,
και κάνουσιν απόφαση στ’ αμπέλια να σταθούσι˙
εις το Δραγατοκάλυβο εκεί μονομερίζου
και πως θα τσοι πατήσουσι τότες αποφασίζου.
Τοτ’ ο Χατζής με τέσσερεις μπαίνου στο Μοναστήρι
μαζί με τον καλόγερο απ’ ένα παραθύρι˙
πηγαίνουν εις το Γουμενιό που ‘σαν οι καλογέροι,
γονατιστούς τσ’ ευρήκασι κι εκλαίγαν οι καϋμένοι.
Στο δώμα ανεβήκασι με το Ζερβονικόλα,
απού ‘ξερε τα τούρκικα, και των ετουρκολόγα.
Η βάρδια των εφώνιαξε με τούρκικα «που πάτε;»
λεν: «ο Αγάς μας έμπεψε να δούμε μην κοιμάστε».
Κι απής των εσιμώσασι ντελόγκως εχυθήκα
κι εκόψαν των τσοι κεφαλές μουιδέ δεν ακουστήκα.
Εις τα κελιά, στα δώματα, εκειά μονομερίζου,
και ξεσκεπάζου μερικά και σου τσοι συγυρίζου.
«Φωθιά! (φωνιάζ’ ο Γούμενος) χαλάσετε το σπίτι
να ιδούσι πως αλλάζουσιν οι Γούμενοι την πίστι».
Και ξεσκεπάζουν το κελί και κάνουσι μια τρύπα
με λάδι, ρούχα και ρακί ανάφταν και τα ρίχτα.
Και πιάνουν το Γιετίμ Αλή, κόγβουν την κεφαλήν του,
στο Ρέθεμνος την ‘μπέψασι να φαν οι γι-εδικοί του.
Εις το τζαμί την πήγασι να τήνε συντηρούσι
γονατιστοί επέφτασι να τήνε προσκυνούσι.
Ο Γλυμίδ Αλής
Πορίζουν απού τα Χανιά δώδεκα μπαϊράκια,
και παν να πολεμήσουνε τα δόλια Σφακιανάκια.
Πορίζουν κι απού τα Σφακιά τέσσερα μπαϊράκια,
να πα να πολεμήσουσιν τα Χατζή Αγαδάκια.
Στο Μεραμπέλο σμίξασιν οι Σφακιανοί κι οι Τούρκοι,
Τούρκοι ευτύς και Σφακιανοί εκάμασι γιουρούσι.
Ομπρός – ομπρός επήγαινε Αλής το Γλυμιδάκη,
κι εβάστα και στην χέραν του κόκκινο μπαϊράκι.
Γ-εις Σφακιανός εχύθηκεν ωσάν το περιστέρι,
και του κοψεν τη κεφαλή με το δεξιόν του χέρι.
Του έκοψεν τη κεφαλή τα’ αλή του Γλυμιδάκη
κι εβάσταν την στη χέραν του ωσάν το μπαϊράκι.
Γλυμίδην το κεφάλι σου, το πολυπαινεμένο,
του Ρούσιου το επήγασιν στο αίμαν κυλισμένο.
Βγάνει τρία βενέτικα μπαξίσι των τα δίδει,
απού τον εσκοτώσασιν αυτόνε το Γλυμίδη.
Γιατί ‘καψεν πολλές καρδιές κι ακόμ’ ήθελε κάψει˙
– απού να βγουν τα’ αμμάθιαν του απού θα τόνε κλάψη.
Γλυμίδην το κεφάλι σου που ‘θελε νταγιαντίσει
στο Ρέθεμνος κι εις τα Σφακιά να βγη να πολεμήση;
Γλυμίδην και Γετίμη μου, όμορφα παλικάρια
οι Σφακιανοί σας πιάσασιν κι έναι ντροπή μεγάλη.
Γλυμίδην το κεφάλι σου που ‘βανες τα τσιτσέκια,
οι Σφακιανοί το βάλασι σημάδι στα ντουφέκια.
Γλυμίδην το κεφάλι σου το ‘χουσι κρεμασμένο
και τ’ αποδέλοιπον κορμί το ‘χουσι πεταμένο.
Μεσ’ στου Προδρόμου το ‘χουσι κι οι σκύλοι θα το φάσι
γιατί δεν ήτονε πρεπό χώμα να το σκεπάση.
Πρεμαζωχτήτε στο τζαμί Τούρκοι και Γιανιτσάροι
να δήτε το Γλυμίδ Αλή, τα’ όμορφο παλικάρι.
Άνθρωπος δεν ευρέθηκε να μάθη την αλήθεια,
ο κουμαντάντης τω Σφακιώ αν έχη κρίνει δίκηα.
Ένα φερμάνι έμπεψε στη μπάντα του Ρεθέμνου,
να πιάσουν το Γλυμίδ Αλή, τον άντρα του πολέμου.
Να ‘χε του δώσει νταμουλάς και βουλήσ’ η γι-ώρα,
όντες ξεκίνα κι έβγανε τ’ ορντού απού τη χώρα.
