Μετά το τραγικό τέλος του Ρήγα Φεραίου και των συντρόφων του και τη διάλυση της εταιρείας του δεν σταμάτησαν Έλληνες πατριώτες να κινούνται για τον ίδιο σκοπό. Ο σπόρος που έσπειρε φύτρωσε. Αμέσως μετά τη διάλυση της Εταιρείας όπως ήταν αναμενόμενο για ένα διάστημα σταμάτησε η μυστική συνωμοτική κίνηση στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού. Αργότερα στην Κέρκυρα και στα άλλα Εφτάνησα, μα και στις πόλεις της Ιταλίας που υπήρχαν Έλληνες σημειώθηκε εθνική συνωμοτική κίνηση. Αλλά και στο Παρίσι οι Έλληνες πατριώτες δρούσαν τα χρόνια αυτά.
Του Λευτέρη Ηλιάκη
Στο Παρίσι από καιρό βρισκόταν ο Αθανάσιος Τσακάλωφ. Κατάγονταν από τα Γιάννενα και ο πατέρας του ήταν έμπορος στη Μόσχα. Άμα έβγαλε το σχολείο στα Γιάννενα τον έστειλε ο πατέρας του να σπουδάσει στο Παρίσι ανώτερες σπουδές. Στο Παρίσι σαν πλουσιόπαιδο που ήταν γνωρίστηκε με τους Έλληνες εμπόρους και σπουδαστές και με τον Ζαλύκη. Και το πιο πιθανόν μυήθηκε από τους πρώτους στο Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο. Ο Τσακάλωφ όταν έπεσε ο Ναπολέων έφυγε από το Παρίσι και πήγε στη Ρωσία και το μόνο που είναι γνωστό είναι ότι το 1814 βρίσκονταν στην Οδησσό. Εκεί γνωρίστηκε με τον Ηπειρώτη έμπορο Σκουφά .
Φαίνεται πως από πριν είχαν αλληλογραφία γιατί κι ο Σκουφάς ήταν από τους πιο ένθερμους πατριώτες. Στους δύο προστέθηκε σε λίγο και ο Ξάνθος που αρχικά ήταν και αυτός έμπορος και κατάγονταν από τα Δωδεκάνησα. Ο ίδιος βεβαίωνε ότι ανήκε στη μασονική Στοά της Αγίας Μαύρας, που λεγόταν των «Ελευθέρων Κτίστων». Στα χρόνια αυτά οι Έλληνες πατριώτες περνούσαν κρίση. Μετά την ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλώ οι δημοκρατικοί σε όλη την Ευρώπη είχαν απογοητευθεί ενώ οι μοναρχικοί και οι φεουδάρχες πανηγύριζαν και οπωσδήποτε και οι Έλληνες επηρεάστηκαν κι αυτοί.
Ο Τσάρος της Ρωσίας έκανε το Φιλέλληνα. Όχι μόνο ακολουθούσε τον Καποδίστρια και τον Αλέξανδρο Υψηλάντη στη Βιέννη αλλά εκκλησιάστηκε και στην εκεί εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Επίσης οι πατριώτες Έλληνες της Αυστρίας και Γερμανίας χωρίς να γνωρίζουν τις διαθέσεις του Τσάρου και των άλλων βασιλέων έβαλαν τον φιλέλληνα Γερμανό καθηγητή της φιλοσοφίας Άλεξ Λιψ και σύνταξε και τύπωσε ένα φυλλάδιο στο οποίο συμβούλευε τους νικητές και συμμάχους βασιλιάδες να εκτελέσουν δύο ιερότατα χρέη: α) να απελευθερώσουν την Ελλάδα από τον ασιατικό δεσποτισμό και β) να απαλλάξουν την Ευρώπη από τους πειρατές της Μπαρμπαριάς. Τους συμβούλευε να στείλουν αμέσως το συμμαχικό στρατό για να δώσει την ελευθερία στους χριστιανικούς λαούς και σώσει το ένδοξο έθνος των Ελλήνων από το βάρβαρο ζυγό. Όμως ο Αυστριακός αντικαγκελάριος Μέττερνιχ αντιτάχθηκε σε κάθε συζήτηση. Δεν υπάρχει είπε ελληνικό έθνος μέσα στο τουρκικό κράτος παρά μόνο οι Τούρκοι.
Έτσι οι Έλληνες που πίστευαν πως οι βασιλιάδες της Ευρώπης θα οργάνωναν νέα σταυροφορία κατά της Τουρκίας διαψεύστηκαν.
Μερικοί όμως Έλληνες που ζούσαν στο εξωτερικό και κυρίως στην ανατολική Ευρώπη είχαν καταλάβει πως οι ξένοι δεν πρόκειται να τους απελευθερώσουν γι’ αυτό ξαναγύρισαν στην πολιτική του Ρήγα. Άρχισαν δηλαδή να προπαγανδίζουν την ιδέα πως μόνοι τους με τις δικές τους οργανωμένες δυνάμεις και αδελφωμένοι με όλους τους Χριστιανούς της Βαλκανικής θα ελευθερωθούν. Οι Έλληνες λοιπόν πατριώτες της Ανατολικής Ευρώπης και κυρίως τη; Ρωσίας και της Βαλκανικής με το να έχουν επαφή με Ευρωπαίους Μασόνους ακόμα και με καρμπονάρους, αναζητούσαν μια οργάνωση που ο σκοπός της θα ήταν το ξεσκλάβωμα των Ελλήνων και η ίδρυση ελληνικού κράτους. Τις ίδιες αντιλήψεις είχαν και οι πιο πολλοί Έλληνες Έμποροι που μένανε στην Ευρώπη καθώς και όσοι ζούσαν στην Τουρκία.
Ο Κλήρος για την ίδρυση μιας τέτοιας μυστικής- συνωμοτικής οργάνωσης έπεσε σε τρεις «άσημους» Έλληνες. Οι δύο κατάγονταν από την Ήπειρο Σκουφάς και Τσακάλωφ και ο τρίτος από τα Δωδεκάνησα, Ξάνθος. Και οι τρεις ήταν έμποροι.
Ανταμώθηκαν το καλοκαίρι του 1814 στην Οδησσό, όπου ήταν εγκατεστημένοι πολλοί Έλληνες.
Η Ρωσική αστυνομία δεν τους υποψιάζονταν. Άλλωστε οι Ρώσοι μισούσαν τους Τούρκους και αγαπούσαν τους Έλληνες, εξ’ αιτίας του ότι ήταν ορθόδοξοι Χριστιανοί, δραστήριοι και καλοί έμποροι, βιοτέχνες, ναυτικοί και δάσκαλοι…
Φυσικά αφού γνωρίστηκαν καλά και συζητήσανε το εθνικό ζήτημα αποφασίσανε να ιδρύσουν την μυστική οργάνωση για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Και οι τρεις συμφωνούσαν πως δεν πρέπει να περιμένουν τίποτα από τους ξένους βασιλιάδες.
Έχοντας υπόψη τα καταστατικά των μασόνων συντάξανε το καταστατικό της Οργάνωσης τους με τέτοιο τρόπο ώστε να προσαρμόζεται στις Ελληνικές συνθήκες. Ήξεραν πολύ καλά την νοοτροπία των ραγιάδων. Ήξεραν πόσο αντιδραστικοί ήταν οι κατζομπάσηδες ο ανώτερος κλήρος και οι φαναριώτες και δεν ξεχνούσαν πως η μεσαία τάξη και οι λαϊκές μάζες γενικά ήταν θρησκόληπτες και σε μεγάλη αναλογία πίστευαν στον «Αγαθάγγελο» και στις άλλες προφητείες και τους χρησμούς.
Γι’ αυτό το καταστατικό τους που καθόριζε τη μύηση δεν είχε διατάξεις που μπορούσαν να παρεξηγηθούν. Από τους μασόνους και καρμπονάρους πήραν μόνο τα στοιχεία που εξασφάλιζαν την εχεμύθεια και την προφύλαξη από προδοσίες και στο έργο τους αυτό πέτυχαν. Στα πρώτα χρόνια η μυστικότητα ήταν εξασφαλισμένη. Οι προσυλητηζόμενοι έδιναν τον παρακάτω όρκο:
«Ορκίζομαι εις το όνομα της Αλήθειας και της Δικαιοσύνης, ενώπιον του υπέρτατου όντος, να φυλάξω , θυσιάζων και την ίδια μου ζωή, υποφέρω και τα πιο σκληρά βάσανα μυστικόν καθ’ όλην την δύναμιν της λέξεως το μυστήριον το οποίον θα μου εξηγηθεί και ότι θα αποκριθώ την αλήθεια εις ότι ερωτηθώ». Τον όρκο αυτό τον έλεγε τρεις φορές ο κατηχούμενος.
Παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι ιδρυτές της Εταιρείας κυρίως οικονομικές η μύηση εμπόρων, ανθρώπων του πνεύματος, καραβοκυραίων και άλλων πατριωτών προχωρούσε ανυποχώρητα. Ο απολογισμός του 1815 ήταν ικανοποιητικός.
Η Εταιρία είχε τώρα κάμποσα μέλη, μερικά μάλιστα στις ανώτερες τάξεις όπως ο Κομιζόπαυλος. Η Διοικούσα αρχή της Εταιρίας ανάμεσα στα ζητήματα που αντίκρισε ήταν και το ζήτημα της προδοσίας». Ο όρκος δεν ήταν εκατό τα εκατό αρκετός για την εξασφάλιση της εχεμύθειας. Γι’ αυτό πήραν την απόφαση να εκτελούνται αμέσως όσοι κάνανε προδοσίες ή ήταν ύποπτοι πως θα πρόδιδαν το μυστικό που ήξεραν. Το μέτρο αυτό το εφάρμοζαν και οι καρμπονάροι, όσο σκληρό και αν φαίνεται σε τέτοιες περιπτώσεις επιβάλλονταν. Το πάθημα του Ρήγα όχι μόνο δεν ξεχάστηκε αλλά έβαλε μυαλό στους πατριώτες και τους ανάγκαζε να εργάζονται συνωμοτικά και με όσο μπορούν περισσότερες προφυλάξεις.
Άλλο ένα όμως ζήτημα απασχόλησε από την αρχή τους ιδρυτές της Φ.Ε. όπως αναφέρθηκε στην αρχή ο προσηλυτισμός άρχισε από την τάξη των εμπόρων. Μα και αν όλοι οι έμποροι κατηχούντανε και γίνονταν μέλη της εταιρείας η οργάνωση δεν θα μπορούσε να επιτελέσει το μεγάλο έργο της. Χρειαζόταν να προσηλυτιστούνε στην Ελλάδα οι προύχοντες, οι ανώτεροι κληρικοί, οι τραπεζίτες και ακόμα και οι Φαναριώτες.
Η Διοικούσα επιτροπή ήξερε πως δεν ήταν εύκολο να πλησιάσει τους Φαναριώτες, τους κοτζαμπάσηδες και τους ανώτερους κληρικούς. Μια που όμως από το μηχανισμό της εταιρίας τα μέλη Της δεν ήξεραν το ένα το άλλο μπορούσαν να εξαπατήσουν πολλούς από τις ανώτερες τάξεις και να τους κάνουν μέλη. Μπορούσαν δηλαδή κατά τις περιστάσεις να λένε πράγματα που δεν είχαν καμιά υπόσταση. Και στο σημείο αυτό πέτυχαν. Κατάφεραν να παρασύρουν μερικούς ανώτερους κληρικούς, κοτζαμπάσηδες και φαναριώτες και να τους κάνουν μέλη.
Δεν τους έλεγαν ποιοι ίδρυσαν την Εταιρεία και ποιοι και πόσοι ήταν μέλη, μα άφηναν να υπονοηθεί πως η Αρχή είναι μια μεγάλη Δύναμη και ότι πίσω απ’ αυτήν κρύβονταν σπουδαία πρόσωπα που έχουν μεγάλα σχέδια και εξασφαλισμένη την επιτυχία.
Αργότερα κατακρίθηκαν για την «τακτική της απάτης» η ιστορία όμως τους δικαίωσε. Οι ιδρυτές της Εταιρίας άμα είδαν πως η οργάνωση απλώνονταν κατάλαβαν πως δεν ήταν γεροί οι ώμοι τους για να κρατήσουν το βάρος μιας τέτοιας υπόθεσης. Ζητούσαν να βρουν το κατάλληλο πρόσωπο για να του αναθέσουν την αρχηγία.
Στις χρονιές 1817 και 1820 γραφτήκανε πολλοί στη Φ.Ε όχι μόνο στη Ρωσία αλλά και στην Πόλη, στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο, Ρούμελη, Μωρία και Νησιά. Οι κατάλογοι της Εταιρίας γέμισαν με τους εμπόρους να έχουν τα πρωτεία. Έγιναν μέλη και μερικοί Δεσποτάδες και Αρχιμανδρίτες καθώς και κοτζαμπάσηδες, καραβοκύριδες, οπλαρχηγοί και φαναριώτες. Οι ιδρυτές της Φ.Ε. έτριβαν τα μάτια τους. Μέσα σε έξη χρόνια κρατούσαν στα χέρια τους ένα δυναμίτη κατά της Τουρκίας. Και αυτός ο πραγματικός δυναμίτης ίσως να μην πιστεύανε από την αρχή την επιτυχία της ιστορικής τους απόφασης που τελικά θα οδηγούσε στην μεγαλειώδη εθνεγερσία του ελληνικού λαού για την απόκτηση της λευτεριάς του και την ίδρυση του ελληνικού έθνους. Εθνεγερσία που κατάπληξε τους πολιτισμένους τότε λαούς της Ευρώπης κι αποτέλεσε πηγή έμπνευσης στους μετέπειτα εθνικοαπελευθερωτικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες του λαού μας με τα ισχυρά και τώρα ανατιιμπεριαλιστικά αισθήματα του που και πάλι αποτελούν παράδειγμα για μίμηση σε ευρωπαϊκή κλίμακα.
