Γιορτάστηκε την Κυριακή 7-8-2011 στον Κατσομάταδο Τοπολίων Κισσάμου η επέτειος της Μάχης της Σήραγγας. Την εκδήλωση οργάνωσε το Παράρτημα Χανίων της ΠΕΑΕΑ σε συνεργασία με τον Δήμο Κισσάμου. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους πλήθος κόσμου αγωνιστές της Εθνικής μας αντίστασης, απόγονοι των αγωνιστών και φίλοι.
Την επιμνημόσυνη δέηση τέλεσε ο ιερέας Τίτος Σφακιωτάκης. Χαιρετισμό απηύθυνε ο Δήμαρχος Κισάμου κ. Γεώργιος Μυλωνάκης εκ μέρους του Δήμου. Στη συνέχεια ο Πρόεδρος του Παραρτήματος ΠΕΑΕΑ Χανίων κ. Λευτέρης Ηλιάκης αναφέρθηκε στην αναγκαιότητα γιορτασμών αυτών των επετείων όπου ο ΕΛΑΣ έδωσε νικηφόρα μάχη με τα Γερμανικά Ναζιστικά στρατεύματα εκτιμώντας το επιβαλλόμενο χρέος, ιδιαίτερα στη σημερινή περίοδο όπου ο λαός μας βιώνει μία νέα ιδιόμορφη κατοχή που τον καταδικάζει σε πρωτόγνωρα βάρβαρα μέτρα για δεκαετίες ολόκλήρες.
Ακολούθησε ομιλία του κ. Σπύρου Δαράκη π. Δημάρχου Μηθύμνης και ιδρυτικού μέλους του Δικτύου Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών Ελλάδας ο οποίος ανέπτυξε το ιστορικό της Μάχης.
Στο Ν. Χανίων και στην Κρήτη γενικά ο ένοπλος αγώνας του ΕΛΑΣ καθυστέρησε σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Βασική αιτία ήταν η πιο άγρια συμπεριφορά των Χιτλερικών στον πληθυσμό με τις ομαδικές εκτελέσεις που ακολούθησαν μετά τη Μάχη της Κρήτης και την ηρωική αντίσταση του Κρητικού λαού. Άλλη αιτία ήταν και το γεγονός ότι η καθοδήγηση του αγώνα ήταν αποκομμένη από την κεντρική καθοδήγηση κι ακόμα το γεγονός ότι στην Κρήτη δεν υπήρχε δυνατότητα υποχώρησης των ενόπλων δυνάμεων των ανταρτών σε περίπτωση εκκαθαριστικών επιχειρήσεων των Χιτλερικών όπως στην υπόλοιπη Ελλάδα. Παρ’ όλα αυτά και στο Νομό μας και στην υπόλοιπη Κρήτη σημειώθηκε αξιόλογη δράση του ΕΛΑΣ. Στο Ν. Χανίων ο ΕΛΑΣ έδωσε αρκετές μάχες και ένοπλες συγκρούσεις με τους κατακτητές και τα τάγματα Ασφαλείας με κορυφαία τη Μάχη της Παναγίας, τη Μάχη στον Άναβο, και τη μάχη την επέτειο της οποίας τιμούμε σήμερα που στην τοπική ιστορία καταγράφηκε ως η Μάχη του Κατσοματάδω ή η Μάχη της Σήραγγας βασικά στοιχεία της οποίας θα αναφέρουμε.
Ένα από τα πιο σοβαρά ανταστασιακά γεγονότα όπου άστραψαν και βρόντηξαν τα όπλα του ΕΛΑΣ, ήταν και η μάχη της Σήραγγας, έτσι όπως καταγράφηκε στην τοπική ιστορία της Εθνικής μας Αντίστασης. Η μάχη αυτή, όπως και το σοβαρό κτύπημα που έδωσαν πριν λίγες μέρες δυνάμεις του μόνιμου και εφεδρικού ΕΛΑΣ στον «ΑΝΑΒΟ» προβλημάτισε σοβαρά τους χιτλερικούς κατακτητές και τους έδωσε να καταλάβουν πως δεν ήταν εύκολο πια να κινούνται ελεύθερα και με πολλή άνεση όπως πριν, να ληστεύουν, να τρομοκρατούν και να εκτελούν ακόμα εν ψυχρώ τους κατοίκους της υπαίθρου.
Με την προσχώρηση νέων εθελοντών αγωνιστών στις πρώτες ομάδες του ΕΛΑΣ, συγκροτήθηκαν οι βάσεις των μετέπειτα τριών ταγμάτων του ΕΛΑΣ, που αποτέλεσαν και το δοξασμένο 14ο Σύνταγμα, με διοικητή τον έξοχο αξιωματικό και θερμό πατριώτη, Στυλιανό Σφακιωτάκη. Μια τέτοια ομάδα, η βάση του ΙΙΙ τάγματος του ΕΛΑΣ Κισάμου, είχε την έδρα της στο χωριό Καλάθενες με επικεφαλής το Νίκο Τσαμαντή, από τα Μεσκλά Κυδωνίας από τους πρώτους αντάρτες του ΕΛΑΣ στο Ν. Χανίων και τον Μιχάλη Κλειάνη (κουμπάρο), ικανότατο στέλεχος του ΚΚΕ από τον Άγιο Παντελεήμονα Αμυνταίου Μακεδονίας. Ο Κλειάνης εκρατείτο εξόριστος στη Γαύδο και με την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς, δραπέτευσε μαζί με άλλους και επιδόθηκε αμέσως στο ύψιστο πατριωτικό καθήκον της οργάνωσης του αγώνα εναντίον του βάρβαρου κατακτητή. Άλλα βασικά στελέχη της ομάδας ήταν ο Σπύρος Κουντουράκης (Παπασπύρος), που είχε πάρει ενεργό μέρος στη Μάχη της Κρήτης και ο Μανώλης Σγουρομάλλης (καπετάν Μάνωλας), ατρόμητος πολεμιστής, εθελοντής στους Βαλκανικούς πολέμους).
Μια μέρα, ο ΕΠΟΝίτης Χουδαλάκης έφερε την πληροφορία στην έδρα του τάγματος, ότι πέρασε για τα Εννιά χωριά μια φάλαγγα δέκα περίπου αυτοκινήτων. Στις Καλάθενες βρίσκονταν τότε περί τους 35 μαχητές, από το χωριό αλλά και από τα γύρω χωριά, Πολυρρήνια, Μαρεδιανά, Κουκουναρά, Αη – Κυρ – Γιάννη, Συρικάρι κ.ά. Αμέσως ο Τσαμαντής δίνει εντολή, με την συγκατάθεση και των συνεργατών του και ξεκινά η δύναμη των ανόπλων για τα Τοπόλια. Η απόφαση που πάρθηκε ήταν να στηθεί ενέδρα για να δοθεί άλλο ένα καλό μάθημα στους προκλητικούς κατακτητές, εκεί που δεν το περίμεναν. Φτάνοντας στη Σήραγγα οι μισοί οχυρώθηκαν στη μια πλευρά της Χαράδρας και οι άλλοι μισοί στην άλλη πλευρά, εφαρμόζοντας κατά γράμμα το σχέδιο της επιχείρησης. Ο καπετάν Μάνωλας με το Γ. Τζανακάκη, έριξαν μεγάλες πέτρες στο κατάστρωμα του δρόμου για να αναγκαστούν να σταματήσουν τα αυτοκίνητα και να γίνουν εύκολος στόχος των ΕΛΑΣιτών.
Η εντολή που έδωσε ο Τσαμαντής, ήταν να μην ριχτεί κανένας πυροβολισμός αν δεν δοθεί το σύνθημα από τον ίδιο, που ήταν κρυμμένος σ’ ένα σκίνο και θα έριχνα μια χειροβομβίδα μιλς. Όπως προέβλεπε το σχέδιο όταν θα περνούσε μπροστά από τον Τσαμαντή, το πρώτο αυτοκίνητο το τελευταίο θα έφτανε στο πέτρινο τείχος και θα γίνονταν πραγματικός χαλασμός στον εχθρό. Η εντολή όμως δεν εισακούσθηκε κι ένας μαχητής ανυπόμονος πυροβόλησε πρώτος και άθελά του έσωσε τους Γερμανούς από τον μεγάλο σκοτωμό.
Στην χαράδρα αντιβοούσαν ανακατεμένα ο κρότος ντουφεκιών και οπλοπολυβόλων κι οι εκρήξεις των χειροβομβίδων. Πραγματικό πανδαιμόνιο. Από το πρώτο αυτοκίνητο σκοτώθηκαν όλοι και από το δεύτερο δύο, συνολικά είκοσι άνδρες, από τους εκατό περίπου που αποτελούσαν τη φάλαγγα. Στο πρώτο αυτοκίνητο βρήκε το θάνατο κι ο κομαντατούρ του γερμανικού φυλακίου των Στροβλών, Βάλτερ, σκληρός κι ανελέητος βασανιστής, που είχε οργιάσει κυριολεκτικά στην περιοχή των Εννιά χωριών.
Σαν καταλάγιασε ο κουρνιαχτός της μάχης ο 17χρονος ΕΠΟΝίτης Γιώργης Σγουρομάλλης, φεύγονας από τη θέση του αντιλαμβάνεται δύο Γερμανούς από το δεύτερο αυτοκίνητο.
Εκπαιδευμένος σκοπευτής από τον παππού του, το Μάνωλα ρίχνει στον ένα Γερμανό και τον αφήνει νεκρό. Ο δεύτερος, νομίζοντας ότι οι αντάρτες ήταν πολλοί καμουφλαρίστηκε πίσω από ένα θάμνο και πυροβολούσε προς τον τοίχο που ήταν οχυρωμένος ο ΕΠΟΝίτης. Από το μέρος αυτό έφυγε μετά και οχυρώθηκε σ’ ένα χαντάκι κι εκεί δέχτηκε τη θανατερή σφαίρα από το όπλο του Τσαμαντή.
Πριν καλά – καλά τελειώσει η μάχη, κατέβηκε χωρίς προφύλαξη, στο κατάστρωμα του δρόμου ο νεαρός ΕΠΟΝίτης Μανώλης Μαλανδράκης και με μια ριπή γερμανικού αυτόματου έπεσε νεκρός.
Οργισμένοι από το μεγάλο κακό που έπαθαν τα φασιστικά τέρατα, εκτέλεσαν τον πατριώτη Γ. Τζανακάκη, κάτοικο του Κατσοματάδω.
