Ομιλία της Ντία Κουτσογιάννη στα πλαίσια του 2ου Φεστιβάλ «Ψυχική Υγεία και Αυτοβοήθεια» που πραγματοποιήθηκε στα Χανιά — Σήμερα, στα πλαίσια της προσπάθειάς μας ενημέρωσης του αναγνωστικού κοινού για τις δράσεις των Ομάδων Αυτοβοήθειας Ατόμων με Ψυχική Εμπειρίας συνεχίζουμε τη δημοσίευση των ομιλιών που πραγματοποιήθηκαν στα Χανιά. Σήμερα, σειρά παίρνει η ομιλία έδωσε η Ντία Κουτσογιάννη με τίτλο «Κριτική στον Ψυχιατρικό θεσμό» στα πλαίσια πάντα του 2ου Φεστιβάλ «Ψυχική Υγεία και Αυτοβοήθεια» που πραγματοποιήθηκε στα Χανιά.
Από την πρώτη μας επαφή με τον μάταιο τούτο κόσμο, όταν το πρώτο άγγιγμα, το πρώτο χέρι που μας ακούμπησε ή ακριβέστερα μας έσπρωξε ήταν αυτό του γιατρού, και από τον πρώτο Λόγο που μιλάει για μας χωρίς εμάς (το διαχρονικό «είναι κορίτσι»), από την πρώτη μας άναρθρη κραυγή μέχρι και σήμερα, έχουμε αφεθεί πολλές φορές στα χέρια και τις γνώσεις ενός «ειδικού» διαμεσολαβητή. Για να περιγράψει, να εξηγήσει, να γνωματεύσει και τελικά να πάρει από πάνω μας, από μέσα μας, από κάτω μας, οτιδήποτε μας εμποδίζει να ‘μαστε καλά.
Ο Λόγος αυτός μας ακολουθεί. Μεγαλώσαμε ακούγοντάς τον, να ορίζει τι είναι καλό και τι κακό για την υγεία μας. Γινόμαστε έτσι άγρυπνοι φύλακες του σώματός μας αφού το να είσαι υγιής ορίζεται ως η φυσιολογική κατάσταση. Έτσι μπορώ και πρέπει να δρω ως κοινωνικό άτομο για να μπορώ να απολαύσω τ’ αγαθά που μου προσφέρει η ζωή και η αγία κοινωνία. Η ζωή διαφημίζεται ως υγιής. Νέοι, υγιείς, σφριγηλοί άνθρωποι ποζάρουν χαμογελαστοί στη σειρά που παρακολουθώ, στις ειδήσεις που μαθαίνω την αλήθεια, στο ματς που παίζει η ομάδα μου, και απολαμβάνουν την ζωή, από το καθαριστικό τουαλέτας μέχρι το καταναλωτικό δάνειο στην τράπεζα της γειτονιάς. Γιατρέ μου τι γίνεται άμα δεν τους μοιάζω;
Βέβαια, εκτός από το να προσπαθώ να τους μοιάσω, πρέπει επίσης να κρύβω ό, τι με πληγώνει, να νοσώ σωπαίνοντας, γιατί αλλιώς προβλέπεται αποβολή και ποιός αντικρίζει τον κηδεμόνα μου, την γειτόνισσα, το αφεντικό μου. Φτάνει όμως με την φαντασία της επιστημονικής πραγματικότητας. Όταν η συμπεριφορά και η αντίδραση του οργανισμού και του σώματος φιλτράρεται από την εξουσία της ιατρικής γνώσης, ποιες είναι οι αντιδράσεις μας απέναντι σ’ αυτόν τον φαινομενικά καθολικό «ορθό λόγο»; Και κατά πόσο η γνώση και η πληροφόρηση είναι ικανές να ψεκάσουν το φόβο για το άγνωστο και το επώδυνο που μπορεί να συνεπάγεται η εμπειρία της αρρώστιας;
Όταν η γνώση αναμιγνύεται με ηθικοκοινωνικά συστατικά που έχουν ως βάση τις νόρμες τρόπου ζωής και συμπεριφοράς, και σερβίρεται με ένα Λόγο επιστημονικής εγκυρότητας, τότε το ήδη αλλειμένο με εξουσιαστικές σάλτσες σώμα καταναλώνεται στο μυστήριο του ιατρικού δείπνου. Αναρωτιέμαι κατά πόσο μια τέτοια μεταφορά είναι αθώα. Θεωρούμε ότι υπάρχει τρέλλα. Δεν ξέρουμε όμως σε ποιο βαθμό αυτή γίνεται επικίνδυνη, απειλή ή αρρώστια.
Θα χρησιμοποιήσω μια φράση του Marx. Ο μαύρος σε οποιαδήποτε κατάσταση είναι μαύρος. Κάτω όμως από ορισμένες συνθήκες είναι δούλος. Το διαφορετικό είναι σε όλες τις καταστάσεις διαφορετικό. Κάτω όμως από ορισμένες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες είναι αρρώστια. Πάντοτε μας προβλημάτιζαν οι όροι φυσιολογικός και μη, υγιής ή άρρωστος. Πόσο μάλλον τα αδιευκρίνιστα όριά τους. Πόσο μάλλον όταν αυτοί οι – συχνά – αυθαίρετοι προσδιορισμοί γίνονται αφορμές για να δείξει ο πολιτισμένος κόσμος τα δόντια του – καθολική εξουσία, εγκλεισμός, αποκλεισμός, βία, αυθαιρεσία, καταστολή. Όλα αυτά δηλαδή που έχουν ενσωματωθεί στις συνειδήσεις ως αυτονόητα. Η ιδέα του εξαναγκασμού ως φυσιολογική ενέργεια καθορίζει τον εκσυγχρονισμό ως διαδικασία της κοινωνίας. Επιβεβαίωση γι’ αυτό είναι η ίδια η καθημερινότητα. Πολλοί έχουν νοιώσει να τρελλαίνονται από την πολλή δουλειά, ότι κόντεψαν να τρελλαθούν από την αγωνία τους, ότι ερωτεύτηκαν «τρελλά», ότι όλη μέρα τρέχουν σαν τρελλοί και ότι είχαν μια τρελλή σκέψη. Συνήθως όμως φοβούνται όταν κάποιος λέει κάτι τρελλό, και αν το παρατραβήξει ότι είναι για δέσιμο.
Η ζωή όμως και η σκέψη δεν κυλούν σε μια ευθεία – υπάρχουν σκαμπανεβάσματα και πολλοί παράγοντες που τα επηρεάζουν. Το μυαλό μπορεί να σκέφτεται σε διάφορα επίπεδα και ακόμα είναι άγνωστη και ευτυχώς απρόβλεπτη η λειτουργία του. Και ό, τι είναι άγνωστο φοβίζει. Εξ ου και η καχυποψία που οι «υγιείς» γιατροί αντιμετωπίζουν τους «άρρωστους» πελάτες τους. Αυτό ήρθε και καπηλεύτηκε η θεσμοποιημένη εξουσία: έβαλε το μυαλό σε νόρμες, το προσάρμοσε σε κάποια στάνταρ, αφήνοντας λίγα και ελεγχόμενα περιθώρια για παρέκκλιση. Η εξουσία λοιπόν διαχειρίστηκε όλους όσους το μυαλό τους λειτουργούσε σε διαφορετικές διαδρομές και σκέψεις. Φυλάκισε, κατέστειλε, δίωξε, πειραματίστηκε, εξευτέλισε, κατέδειξε, σακάτεψε, δολοφόνησε. Ταυτόχρονα, στους φυσιολογικούς έδωσε να καταλάβουν ότι κάθε παρέκκλιση πληρώνεται ακριβά. Έπειτα αναρωτήθηκε, μελέτησε, εκμεταλλεύτηκε, συμπεριέλαβε στα σχέδιά της, έστησε μια ολόκληρη επιστήμη γύρω από την διαφορετικότητα. Την έκανε παραγωγική. Όχι τόσο γιατί ήταν επικίνδυνη, όσο γιατί ήταν άχρηστη. Άχρηστη ως προς το σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης. Με το τέχνασμα της επιστημονικοποίησης επιτεύχθηκε διπλά ο στόχος. Εξηγήθηκε τι πάει στραβά στους μη φυσιολογικούς και ταυτόχρονα ανοίχτηκαν νέοι ορίζοντες για την εκμετάλλευσή τους. Νέα προβλήματα με νέες λύσεις, φάρμακα, γιατρούς, υποβοηθήματα, έρευνες, και φυσικά τσάμπα πειραματόζωα, με την προθυμία βέβαια των συγγενών.
Συνεπώς, στην Ψυχιατρική που δεν είναι επιστήμη, τι γίνεται; Το ιατρικό μοντέλο δεν είναι επιστημονικό. Δεν υπάρχει μοντέλο. Το μοντέλο είναι μεταφορά, δηλαδή χρησιμοποιείται η ιατρική ορολογία για να περιγράψει σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές. Είναι μάλλον μια ιδεολογία παρά μια θεωρία, με την έννοια ότι οι ιδεολογίες προάγουν συμφέροντα. Η ιδεολογία που προωθείται από το ιατρικό μοντέλο, είναι μάλλον η ιδεολογία του κοινωνικού ελέγχου. Η ψυχιατρική θεραπεία δεν είναι θεραπεία. Είναι παρέμβαση.
Η δική μας θέση σαν Ομάδα Αυτοβοήθειας Αθήνας. Δεν έχουμε επιστημονική θέση, δεν χρησιμοποιούμε επιστημονικά συμπεράσματα στο ζήτημα της τρέλλας γιατί ο χειρισμός αυτός μας φαίνεται ύποπτος. Γιατί έχουμε δει τι είχε και τι έχει να προτείνει η ψυχιατρική με τόση βεβαιότητα. Πάντως τρέλλα σίγουρα είναι να τιμωρείσαι από το ίδιο χέρι που κατασκευάζει τα αδιέξοδά σου, τρέλλα σίγουρα είναι να αποδέχεσαι όσα σε καταστρέφουν. Δεν μπορούμε να συνεχίζουμε να δεχόμαστε ότι η ψυχιατρική θα λύσει για μας την αντίθεση μεταξύ αυτού που κοιμάται και αυτού που δεν κοιμάται, αυτού που πιστεύει στο αλάνθαστο του πάπα και αυτού που πιστεύει ότι οι ελιές είναι οι κεραίες του θεού, μεταξύ αυτού που ισχυρίζεται ότι η ιδιωτική περιουσία είναι κλεψιά και αυτού που λέει ότι του κλέψανε τις σκέψεις του.
Θεωρούμε λοιπόν ότι η ψυχική ασθένεια είναι μια κατασκευασμένη έννοια που φορτίζει αρνητικά τις όποιες εσωτερικές διαδρομές/σκέψεις του μυαλού, είναι η δαιμονοποίηση των αισθημάτων, του τρόπου ζωής, των σκέψεων και των συμπεριφορών, με την εισβολή των ειδικών και των δογμάτων τους σε κάθε διάσταση της καθημερινότητας. Προτείνω λοιπόν, μπροστά σ’ αυτήν την εξουσιαστική χολέρα που ονομάζεται ψυχιατρικός εξαναγκασμός, να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε για αυτοοργάνωση και αλληλεγγύη. Μπορούμε και θέλουμε. Μπορούμε γιατί έχουμε για στρατό μας τους μεγάλους αρρώστους, δηλαδή τη γνώση που είναι πάντοτε μαύρη και θέλουμε γιατί η καρδιά μας πάλλεται σ’ αυτό που λέγεται ελευθερία και αξιοπρέπεια. Έχουμε τη μουσική μας, τη ζωγραφική μας, τα όργανά μας, τους ποιητές μας. Έχουμε τη θέληση για δημιουργία, έχουμε όλη την πίστη, όλη την υπεράνθρωπη δύναμη. Έχουμε δηλαδή τα όπλα μας.
Τελειώνοντας θα πω για τους νεκρούς μας, γιατί από τα νεκροταφεία τρέφεται η κοινωνία. Οι νεκροί μας είναι αστέρια, που φωτίζουν, είναι σκουλήκια στ’ άντερα των καταπιεστών. Μα οι μεγάλοι μαύροι αντιήλιοι πηγάδια αλήθειας μέσα στη βασική σκευωρία ρουφούν ο ένας τον άλλον και οι άνθρωποι τους ονομάζουν απουσίες. Στους τρελλούς που αυτοκτόνησαν, στους τρελλούς που δολοφονήθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς, σ’ όλους τους αφανισμένους της ιστορίας έχω να πω αυτό.
Ιστορία ερχόμαστε.
Για όποιον θέλει να επικοινωνήσει με την ομάδα υπάρχει η ιστοσελίδα: epizontespsy.wordpress.com και το email επικοινωνίας: freemindgr@gmail.com . Ακολουθεί ολόκληρη η ομιλία της Ντίας Κουτσογιάννη:
