Τριάντα συν ένα χρόνο από το θάνατο του Νίκου Ξυλούρη (8 Φεβρουαρίου 1980) οι εκδόσεις Μετρονόμος κυκλοφορούν ένα βιβλίο μνήμης για τον μεγάλο τραγουδιστή με τίτλο: «Νίκος Ξυλούρης… τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο».
Σε 126 σελίδες , με οικογενειακές φωτογραφίες, η γυναίκα του Ουρανία, ο γιός του Γιώργος , ο αδελφός του Γιάννης και άνθρωποι με τους οποίους συνεργάσθηκε καταθέτουν στιγμιότυπα ζωής και θανάτου. Από τη ζωή του στ’ Ανώγεια, μέχρι τον αδόκητο τέλους του από καρκίνο σε ηλικία 44 ετών.
«Αποκριές γνώρισα το Νίκο. Αποκριές τον έχασα” λέει η Ουρανία Ξυλούρη. “Την Κυριακή τον είδα και Καθαρά Δευτέρα είχαμε γλέντι. Την Τρίτη το βράδυ ήρθε και μου ΄κανε καντάδα. Μετά από ενάμιση χρόνο μιλήσαμε. Σε τέσσερις -πέντε μήνες κλεφτήκαμε, το ’58 ».
Θυμάται τα πρώτα δύσκολα χρόνια όταν ο χαρισματικός λυράρης αναγκαζόταν να παίζει “ευρωπαϊκά” στα κέντρα του Ηρακλείου, γιατί τότε τα κρητικά τα σνομπάριζε η ανερχόμενη τάξη. Μετά διηγείται πως με το ξεχωριστό παίξιμό του και την γάργαρη φωνή του ανέβηκε στην Αθήνα για να ανυψώσει, μέσα από τα έργα του Γιάννη Μαρκόπουλου, του Σταύρου Ξαρχάκου, του Χρήστου Λεοντή και άλλων μεγάλων, το Κρητικό μουσικό ύφος σε πανελλήνια επίπεδα.
«Αγαπήθηκε απ΄όλους τους Έλληνες, από τους διανοούμενους μέχρι τους λαϊκούς ανθρώπους. Δεν ήταν απλώς ένας μεσολαβητής των τραγουδιών, αλλά ένας μύστης μιας τελετουργίας ,παραμένοντας αλώβητος στο πέρασμα του χρόνου» σημειώνει ο επιμελητής της έκδοσης Θανάσης Συλιβός.
Ο Χρήστος Λεοντής δίνει ένα χαρακτηριστικό περιστατικό από το κορυφαίο έργο του “Καπνισμένο τσουκάλι” σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου : «Ήταν 24 Φεβρουαρίου του 1975. Τότε που έγινε το αποτυχημένο πραξικόπημα της πυτζάμας. Παίζαμε με τον Ξυλούρη στο Σπόρτινγκ και ο κόσμος ήταν πολύς. Οι εκδηλώσεις απερίγραπτες, ειδικά όταν ακουγόταν οι στίχοι “οι ξωμάχοι κι οι προλετάριοι”. Οι φωνές σκέπασαν τα μεγάφωνα. Ο Ξυλούρης στο διάλειμμα ήρθε και με βρήκε και μου λέει: Μα ήντα θα πει μωρέ… προλετάριοι; Εγώ του εξήγησα και τότε μου απαντά: Εδά θα δεις στο δεύτερο μέρος”. Πράγματι, βγήκε στον κόσμο και καθώς το τραγουδούσε κάποια στιγμή γονάτισε. Και ο κόσμος, φυσικά, ξεσηκώθηκε…».
Η έκδοση παραθέτει τη δισκογραφία του, που περιλαμβάνει δίσκους 45 στροφών κυρίως με Κρητικά και 33 στροφών που αφορούν κύκλους ποιητικών συνθέσεων. Ιδού οι δίσκοι των 33 στροφών:
1967. Η Κρήτη και τα τραγούδια της.
1970. Μαντινάδες και χοροί.
1970. Ψαρονίκος.
1970.Χρονικό (Γ.Μαρκόπουλος-Κώστας Μύρης)
1971. Ριζίτικα (Γ.Μαρκόπουλος)
1972. Ιθαγένεια (Γ.Μαρκόπουλος-Κ. Μύρης )
1972. Διόνυσε καλοκαίρι μας (Στ.Ξαρχάκος, Β. Ανδρεόπουλος, Κ.Κινδύνης, Δ. Χριστοδούλου, Π.Μάτεσις )
1973. Διάλλειμα (Γ.Μαρκόπουλος-Γ.Σκούρτης-Κ. Μύρης)
1973.Τροπικός της Παρθένου (Χρ.Χάλαρης-Γ.Κακουλίδης)
1973. Ο Νίκος Ξυλούρης τραγουδά για την Κρήτη
1973. Περήφανη ράτσα (Ν.Ξυλούρης)
1973.Ο Στρατής Θαλασσινός ανάμεσα στους αγάπανθους (Γ.Μαρκόπουλος-Γ.Σεφέρης)
1974. Το μεγάλο μας τσίρκο (Στ.Ξαρχάκος-Ι.Καμπανέλης)
1974. Συλλογή (Στ.Ξαρχάκος-Γ.Κακουλίδης, Κ.Κινδύνης, Β.Ανδρεόπουλος, Ν.Γκάτσος, Κ.Φέρρης. Γ.Ζερβουλάκος)
1974. Ακολουθία (Χρ.Χάλαρης-Γ.Κακουλίδης)
1974. Κομμέντια (Στ.Ξαρχάκος-Γ.Σκούρτης)
1975. Τα που θυμάμαι τραγουδώ (Ν.Ξυλούρης)
1975. Παραστάσεις (Χρ. Λεοντής-Π.Νερούδα,)
1975. Ανεξάρτητα (Γ.Μαρκόπουλος-Γ.Σκούρτης)
1975. Καπνισμένο τσουκάλι (Χρ.Λεοντής-Γ.Ρίτσος)
1976. Η συμφωνία της Γιάλτας και της πικρής αγάπης τα τραγούδια (Στ.Ξαρχάκος-Π.Μάτεσις-Γ.Σκούρτης, Β.Γκούφας)
1976. Ερωτόκριτος Βιτζέντζου Κορνάρου
1976. Κύκλος Σεφέρη (Η.Ανδριόπουλος-Γ.Σεφέρης)
1977. Τα ερωτικά (Στ.Βαμβακάρης, Κ.Φέρρης, Κ.Μουντάκης, Ερ. Θαλασσινός, Ν.Ξυλούρης)
1977. Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (Γ.Μαρκόπουλος-Δ.Σολωμός)
1978. Τα αντιπολεμικά (Λ.Κόκοτος-Δ.Χριστοδούλου)
1978. Τα Ξυλουρέϊκα (N.Ξυλούρης)
1980. Σάλπισμα (Λ.Θάνος-Κ.Βάρναλης, Α.Αλεξάνδρου, Κ.Καρυωτάκης)
1981. Τελευταία ώρα
1983. Παντέρμη Κρήτη
1984. Ο Μυστικός ο Δείπνος
1987. Αφιέρωμα στην Κρήτη (Ν.Ξυλούρης)
