Η μοναδική Μάχη της Κρήτης του 1941 διήρκησε ένδεκα ημέρες, από τις 20 έως τις 31 Μαΐου του 1941, αποτελώντας ένα από τα σπουδαιότερα γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Κατά τη διάρκεια των ένδεκα αυτών ημερών, καταλυτική υπήρξε η εξαήμερη σκληρή Μάχη του Γαλατά, μια από τις μεγαλύτερες και πιο δραματικές μάχες όλων των επιμέρους σφοδρών συγκρούσεων, που έλαβαν χώρα κατά την κατάληψη του νησιού από τους Γερμανούς.
Οι κάτοικοι του Γαλατά ήταν άοπλοι, όπως και όλος ο Κρητικός πληθυσμός. Εν τούτοις πολέμησαν με όσα παλιά όπλα διέθεταν, με γεωργικά εργαλεία, με ξύλα, ακόμη και με πέτρες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Γαλατιανός Αντώνης Φυντικάκης, που αμύνθηκε με μια πέτρα για να εξουδετερώσει ένα Γερμανό – σκηνή που αποδόθηκε και στον γνωστό πίνακα του ζωγράφου, Πέτρου Βλαχάκη.
Σύμφωνα με έκθεση του Ταγματάρχη Πεζικού, Σπυρίδωνος Γερογιάννη, που φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης και περιγράφει τα γεγονότα κατά το Μάιο του 1941 στην περιοχή, το χωριό έζησε διαδοχικές επιθέσεις και αντεπιθέσεις μεταξύ Γερμανών, Συμμάχων και Γαλατιανών, με βαριές ανθρώπινες απώλειες και καταστροφές στις γειτονιές του Γαλατά.
Συχνοί, έντονοι και συνεχείς ήταν και οι βομβαρδισμοί και πολυβολισμοί, με αποκορύφωμα την 25η Μαΐου, οπότε και οι βομβαρδισμοί διήρκησαν τρεις ώρες. Τότε εξαπολύθηκε και η τελική, γενική επίθεση του εχθρού εναντίον του Γαλατά, που ενισχύθηκε από δυο τηλεβόλα και όλμους. Ακολούθησαν οδομαχίες και πάλη σώμα με σώμα, ακόμα από τους γεροντότερους κατοίκους του χωριού. Σκληρός κι ανελέητος ήταν και ο αγώνας γύρω από την εκκλησία του Γαλατά.
Ο Γαλατάς κατελήφθη τελικά στις 26 Μαΐου. Οι Γερμανοί συγκέντρωσαν Έλληνες και συμμάχους στρατιωτικούς όπως και πολίτες στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Ένας Γερμανός ταγματάρχης που ήρθε μετά από λίγο, αφού μελέτησε το χάρτη της περιοχής, είπε χαρακτηριστικά στη γλώσσα του: «Έπεσε ο Γαλατάς, το μεγάλο κέντρο αντίστασης της Κρήτης. Αύριο θα είμαστε μέσα στα Χανιά…».
Οι απώλειες του εξαημέρου ήταν μεγάλες. Σύμφωνα πάντα με το Γερογιάννη, κατά το εξαήμερο της μάχης και της ηρωικής αντίστασης των μαχομένων στο Γαλατά, σκοτώθηκαν δυο Σύμμαχοι αξιωματικοί και 147 οπλίτες, οκτώ Έλληνες αξιωματικοί και 63 οπλίτες – αν και είναι πιθανόν να είναι περισσότεροι και να μην κατέστη δυνατόν να ανευρεθούν. Από τους κατοίκους του Γαλατά σκοτώθηκαν 17 άνδρες και 23 γυναικόπαιδα από τους βομβαρδισμούς, ακόμη και μέσα στα καταφύγια. Από τους Γερμανούς σε όλη την περιοχή, εντός και εκτός του χωριού, σκοτώθηκαν πάνω από 1500 αξιωματικοί και οπλίτες.
Ο επίλογος της σώμα με σώμα μάχης του Γαλατά γράφτηκε από το Στρατηγό Βίτμαν, που περιγράφει τις πρώτες εντυπώσεις από την είσοδο του στο χωριό: «Ο ανατέλλων ήλιος της 27ης Μαΐου φωτίζει ένα φρικαλέο θέαμα. Πολλοί γενναίοι και ατρόμητοι στρατιώτες, φίλοι και εχθροί, βρίσκονται ξαπλωμένοι νεκροί στα σοκάκια και στην πλατεία του Γαλατά…».
Ο παπάς του Γαλατά, Βασίλης Ρουμελιωτάκης, και οι γυναίκες του χωριού περισυνέλεγαν και περιέθαλπαν τους τραυματίες Έλληνες και Συμμάχους, μεταφέροντάς τους στο σπίτι του στην αρχή και μετά στο πρόχειρο νοσοκομείο στις Παιδικές Εξοχές. Μετά δε την κατάληψη του Γαλατά, κατάφερε και πήρε την άδεια από τις Γερμανικές Αρχές να περισυλλέξει τους νεκρούς Έλληνες και Συμμάχους και να τους εξασφαλίσει έναν αξιοπρεπή τάφο.
Και στη μάχη του Γαλατά, όπως και σε όλη τη διάρκεια των ένδεκα φλογισμένων ανοιξιάτικων ημερών της παραδοξότερης Μάχης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Κρήτες και οι σύμμαχοι συμπολεμιστές τους απέδειξαν, με την αυταπάρνηση, τον ηρωισμό, την αυτοθυσία και την απαράμιλλη γενναιότητά τους ότι, όντως, «θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερία».
Η Μάχη της Κρήτης ανέτρεψε τα σχέδια του Γ΄ Ράϊχ, καθυστέρησε την επίθεση κατά της Ρωσίας, έδωσε καιρό στους Συμμάχους να εδραιωθούν στο Ιράκ και τη Συρία και να ενισχυθούν, ώστε ν’ αποτύχει η αντεπίθεση Ρόμμελ στη Λιβύη και να μην υποστεί εισβολή η Κύπρος.
Η Κρήτη μπορεί τελικά να λύγισε, όμως τα παιδιά της στάθηκαν όρθια κι αγέρωχα απέναντι στην Ιστορία, εκπληρώνοντας το χρέος τους. Ύψωσαν το ανάστημά τους στον κατακτητή, υπερασπίζοντας με ακατανίκητο πάθος και πρωτόγνωρη αυτοθυσία την Ελευθερία και την αξιοπρέπειά τους. Και επιβεβαίωσαν έμπρακτα και με αίμα τη γνωστή ρήση του συντοπίτη τους Νίκου Καζαντζάκη ότι «είναι μεγάλη ευθύνη να είσαι Κρητικός».
