Ιδού το ερώτημα! Γιατί περιδιαβάζοντας στο περιβόλι της ελληνικής ποίησης (των καιρών μας), που είναι μεγάλο και γεμάτο «άνθη», το ερώτημα αυτό προκύπτει αβίαστα. Δυστυχώς όμως, η αραιή έως ελάχιστη περιδιάβαση σ’ αυτό το περιβόλι, από τους Νεοέλληνες, έχει φέρει την ποίηση σχεδόν σε ανυποληψία από τους περισσότερους, και έχει συντελέσει στο να αντιμετωπίζονται οι ποιητές σαν γραφικοί, και ελαφροί…
Του Α. Χαρχαλάκη
Η ποίηση που είναι ο πρώτος λόγος του ανθρώπου, όταν απόκτησε φωνή και την διατύπωσε γραπτώς, είναι μεγάλος πολιτισμικός θησαυρός. Αρκεί να θυμηθούμε – για να περιοριστούμε μόνο εντός της Ελλάδας – τα Ομηρικά Έπη, τις Τραγωδίες, τους ποιητές Θεόκριτο, Σαπφώ, Σιμωνίδη, Πίνδαρο, Αισχύλο, Ευριπίδη, Αριστοφάνη κι όλους που αποτελούν τους στυλοβάτες του έμμετρου λόγου της ελληνικής Κληρονομιάς. Τα έργα τους αποτελούν παγκόσμια κληρονομιά, όχι μόνο ελληνική, και μελετούνται από τους ειδικούς, πανεπιστημιακούς και φιλοσόφους, σε όλο τον κόσμο.
Σήμερα όμως, γιατί η Ποίηση αντιμετωπίζεται μ’ ελαφρότητα κι όταν δεν απορρίπτεται; Πολλοί θα βιαστούν να πουν διάφορα: Η εποχή μας είναι τόσον πεζή, που δεν υπάρχει χώρος για την Ποίηση. Σήμερα οι άνθρωποι τρέχουν από τις βιοτικές πιέσεις, και που χρόνος και διάθεση για Ποίηση. Σήμερα ο Πολιτισμός μας είναι εικονοκλαστικός… και τόσα άλλα… Πιστεύω πως τα πιο επουσιώδη αίτια για την άγνοια και την απαξίωση της Ποίησης (που είναι το άνθος του λόγου) είναι αυτά που παρέθεσα πιο πάνω.
Άρα κάποια άλλα αίτια είναι που συντείνουν στην απαξίωσή της. Και πιστεύω πως μπορούμε να τα επισημάνουμε χωρίς να αποκλίνομε ή να αποκλίνουμε ελάχιστα! Βασικά εκείνα που μετράνε, είναι οι ταξικές καταβολές των συντελεστών του ποιητικού λόγου, η υψιπέτεια που φανερώνει έναν εξεζετημένο ελιτισμό, η τάση να προκαλείται εντύπωση με τις δυσνόητες και ιερογλυφικές «κορώνες» σε έναν μικρό κύκλο (τον κύκλο τους), η σοβαροφάνεια, και οι πειραματισμοί σε ποιητικά σχήματα λόγου, που ελάχιστη σχέση έχουν με τον διαχρονικό τύπο ποίησης. Η οποία πρώτα και πάνω απ’ όλα, είναι μέλος (ηχητικά), άρα «αδελφή» της Μουσικής.
Κι ένα τέτοιο σχήμα, που δεν πατάει στα γνωστά ποιητικά πρότυπα, είναι ο υπερρεαλισμός (Σουρεαλισμός). Αντιδραστικό κατά βάσιν, αφού είναι απλησίαστο για τους «μη ειδικούς». Μα και οι ειδικοί πρέπει… νάχουν τον ποιητή δίπλα τους για να μπορέσουν να επικοινωνήσουν με το λόγο του! Υπάρχει βέβαια και το σχήμα του Συμβολισμού, αλλά δεν είναι τόσο απροσπέλαστα τα έργα των συμβολιστών ποιητών, όσο των Σουρεαλιστών. Κοντολογίς, κάποιοι ποιητές – όχι μόνο οι Σουρεαλιστές και οι Συμβολιστές – κάνουν «Καθαρή Τέχνη» ή Τέχνη για την Τέχνη!
Και τι σημαίνει «Καθαρή Τέχνη»; Όταν έχει μόνο λόγια στοιχεία, παραδοξολογίες, είναι απαλλαγμένη από λαϊκά στοιχεία, δηλαδή εκείνα που πονάνε τον καθημερινό άνθρωπο, το βιοπαλαιστή, και μιλούν «για το ψωμί και για το αλάτι», για τους πόθους του (που είναι πιο όμορφοι από την ποίηση αυτή), που εξιδανικεύουν τα όνειρά του για Ειρήνη – Δικαιοσύνη – Έρωτα – Κοινωνική αρμονία. Επειδή παρακολουθώ τα ελληνικά (και τα τοπικά) πολιτιστικά και ποιητικά δρώμενα, έχω διαπιστώσει πως ο Λαός αγαπά τον ποιητικό λόγο και την Ποίηση όταν του είναι κατανοητή! Ακούει με κατανόηση κι ενδιαφέρον πραγματικό, κείμενα ποιητών που του μιλούν στην καρδιά και κυρίως κατανοητά.
Γιατί η ανθρώπινη πνευματική πεμπτουσία, παρά τις τριβές και τις βιοτικές μέριμνες, δεν λέει να εγκαταλείψει τον άνθρωπο – φορέα της. Μόνο την πληθωρική παραγωγή δημοτικού τραγουδιού (ριζίτικου, μαντινάδας, «νησιώτικου») να δούμε, διαπιστώνουμε πως ο Λαός μας είναι λαός ποιητής! Γιατί η ποίηση είναι ο ευγενέστερος τρόπος για να εκφράσει τα συναισθήματά του, είτε είναι ερωτικά, είτε φορτωμένα με πίκρα και ανικανοποίητα ζητούμενα, είτε αγωνιστικά.
Άρα εδώ προκύπτει κι ένα δεύτερο ερώτημα: Τις πταίει για τον εξορισμό της Ποίησης των Καιρών μας, από την καθημερινότητα του Έλληνα; Απλή η απάντηση: Οι Ποιητές του καιρού μας! Που κορεσμένοι από την πολυπλοκότητα της εποχής, την «πολιτιστική» υπερτροφία των καιρών μας, τους ακκισμούς της… μοναδικότητας μερικών απ’ αυτούς, την πληθώρα μηνυμάτων και παραινέσεων, τα προβλήματα και τα αδιέξοδα των ημερών μας, και τους τρόπους αντιμετώπισης των με βάση των ταξική και κοινωνική αντίληψη, «μοιραίο» είναι να φτάσουμε σ’ ένα… «ποιητικό αλαλούμ»… Μα θα μου πείτε, ισχύει το μοιραίο στην ποιητική δημιουργία, αφού η ανθρώπινη ουσία του δέκτη της Ποίησης, και πολύ περισσότερο του πομπού – ποιητή, δεν μπορεί να αλλάξει ριζικά; Σαφώς έτσι είναι ή πρέπει να είναι.
Όμως το ζήτημα επιπλέον είναι, πρώτον η καθαρότητα και η εύληπτη ιδιότητα του ποιητικού λόγου και δεύτερον (η κοινή συνισταμένη μεταξύ πομπού – δέκτη! Αυτά καθορίζουν την εμβέλεια του ποιητικού λόγου, άρα το ενδιαφέρον για την Ποίηση! Γιατί, μη μου πείτε πως τον κατανοεί, και πολύ περισσότερο ενδιαφέρει τον δέκτη (τον περισπασμένο σε πολλά επιπλέον πεδία) ποιητικός λόγος όπως τον παρακάτω:
«Δεν έχουμε κυδώνια. Μας πήραν το ισότοπο του βραχύτερού μας πολτού, και μένουν κάτω από το φλοίσβο του οι νεαρές λεοπαρδάλεις μόνο και μόνες τους…» (Από το ποίημα «Ασβέστης» του Α. Εμπειρίκου).
«Κηδεύοντας μαραμένα χρυσάνθεμα / κάτω από το άστρο της αναπνοής της / μες στων αχλύ του πόθου δεν μπόρεσε να καταλάβει: / πως η θύελλα το βράδυ εκείνο / ξερίζωνε τους τοίχους της κάμαράς του / έπνιγε τα μάτια του σ’ ένα γκρίζο χρώμα»
(το ποίημα: «Κηδεύοντας μαραμένα χρυσάνθεμα» του Τάκη Βαρβιτσιώτη)
Ακόμα ένα… ευκολονόητο:
«Αν είναι ανήσυχη, άγρυπνη και δεν σ’ αφήνει να κοιμηθείς / μπορείς να την πουλήσεις την ψυχή σου την ανυπόφορη, / ν’ αγοράσεις μιαν άλλη ψυχή, τριμμένη, ανώδυνη, φτηνή / Μπορεί να τη βγάλεις στο σφυρί / στο πλειστηριασμό παλιών αντικειμένων..»
(Από το ποίημα: «Μπορείς» του Γιώργη Θέμελη).
Μπορεί ένας καθημερινός άνθρωπος και χωρίς… μαντικές ικανότητες, να προσπελάσει σ’ αυτό το είδους λόγου; Κι έχουμε χιλιάδες σελίδες του! Δείτε όμως τώρα και δείγματα ποίησης, ποιητών που ή δεν ήταν «φίρμες» ή ήταν πράγματι μεγάλου, αλλά με τη συναίσθηση του μεγαλείου των:
«Σήμερα στα λιμάνια / οι σωματέμποροι και οι πορτοφολάδες / μπορούν να περηφανεύονται / που δεν έγιναν εφευρέτες. / Σήμερα / θα μπορούσε να λέει στην προσευχή της / μια πόρνη /: «Θεέ μου σ’ ευχαριστώ που δεν γέννησα» (Από το ποίημα: «Ναγκασάκι» του Φώτη Αγγουλέ).
«Κι αν δεν μπορείς να κάμης την ζωή σου όπως την θέλεις / τούτο προσπάθησε τουλάχιστον / όσο μπορείς: Μην την εξευτελίζεις / μές στην πολλή συνάφεια του κόσμου / μες στις πολλές κινήσεις κι ομιλίες»
(Από το ποίημα: «Όσο μπορείς» του Κ. Καβάφη)
«Με ζήλο στα σκολειά της προδοσίας / του σάπιου αιώνα σέπεται η γενιά / χαίρονται της σκλαβιάς την ξεγνοιασιά / και τρέμουν του Λαού την παρουσία»
(Από το ποίημα: «Αιδώς Αργείοι» του Κ. Βάρναλη)
Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε πολλές ακόμη σελίδες, με δείγματα της ποίησης ποιητών, άξιων του λαού μας. Δεν παραθέτω αποσπάσματα των Ρίτσου, Βρεττάκου, Σικελιανού και άλλων, γιατί είναι δύσκολο να βρώ κάτι απ’ αυτούς που να μην τόχει κάνει τραγούδι ο λαός. Έτσι αγαπιούνται οι Ποιητές…
