Οι πρόσφυγες εγκαταλείπουν τις εστίες τους όπου κινδυνεύουν από σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που σχετίζονται είτε με τις πολιτικές διώξεις είτε με τους βασανισμούς, την κακομεταχείριση και τις βιαιοπραγίες από ολοκληρωτικές και απολυταρχικές κυβερνήσεις. Οι πρόσφυγες αυτοί, που συχνά εγκαταλείπουν τις εστίες τους και για περιβαλλοντικούς λόγους, αναζητούν καταφύγιο στα μεγάλα αστικά κέντρα της Ευρώπης και συχνά επιλέγουν την Ελλάδα ως πέρασμα για την κεντρική Ευρώπη.
Του Φίλιππου Ζάχαρη
Η επιλογή των μεγάλων πόλεων γίνεται για λόγους εργασιακούς, ασφάλειας αλλά και επικοινωνίας με τους υπόλοιπους μετανάστες. Κατά κάποιο τρόπο το αίσθημα αλληλεγγύης λειτουργεί αυτόματα στις τάξεις των προσφύγων, αιτούντων άσυλο, αλλά και των υπολοίπων νόμιμων ή μη μεταναστών.
Στις μεγάλες πόλεις λοιπόν επιχειρείται η προσπάθεια διαβίωσης – σε συχνά απαράδεκτες συνθήκες – και με την πλήρη απουσία του επίσημου κράτους. Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά: Περίπου το 50% από τους 10.5 εκατομμύρια πρόσφυγες που τελούν υπό την εντολή της Ύπατης Αρμοστείας του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες, διαμένουν σήμερα σε μεγάλες και μικρές πόλεις σε όλον τον κόσμο.
Τουλάχιστον διπλάσιος είναι ο αριθμός των εσωτερικά εκτοπισμένων και των επαναπατριζόμενων που εκτιμάται ότι ζουν σε αστικά κέντρα. Όπως και 3.3 δισεκατομμύρια άλλων ανθρώπων ανά τον κόσμο, οι πρόσφυγες μετακινούνται σταθερά προς τις μεγάλες πόλεις, κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, μία τάση που ενισχύθηκε μετά τη δεκαετία του ‘50. Ο αριθμός των κατοίκων των πόλεων έχει τετραπλασιαστεί στη διάρκεια των τελευταίων 60 χρόνων, από 730 εκατομμύρια το 1950 σε πάνω από 3.3 δισεκατομμύρια σήμερα.
Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις της Ύπατης Αρμοστείας, η πρωτεύουσα του Αφγανιστάν, Καμπούλ, έχει αυξηθεί πληθυσμιακά κατά 7 φορές από το 2001. Πολλοί από τους νέο-αφιχθέντες είναι παλαιότεροι πρόσφυγες που επέστρεψαν από την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν ή από το Πακιστάν, ή εκτοπισμένοι οι οποίοι προσπαθούν να ξεφύγουν από τη βία στις αγροτικές περιοχές της χώρας.
Οι πρόσφυγες στα αστικά κέντρα, εκτιμά η Ύπατη Αρμοστεία, θα ζήσουν μαζί με τους ντόπιους και τους μετανάστες, οι οποίοι έχουν μετακινηθεί προς τις αστικές περιοχές σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης. Όλες αυτές οι διαφορετικές ομάδες όμως αντιμετωπίζουν καθημερινά δύσκολες συνθήκες διαβίωσης σε κοινότητες όπου δεν υπάρχει ούτε καν η στοιχειώδης κοινωνική πρόνοια.
Αυτό το βλέπουμε ειδικά στην Ελλάδα, από την κατάσταση των κέντρων υποδοχής, μέχρι την συμπεριφοριστική αντιμετώπιση από τις αστυνομικές και λιμενικές αρχές, που σε πολλές των περιπτώσεων παρουσιάζονται απροετοίμαστες και ανίκανες να υποδεχθούν έναν τέτοιο μεγάλο όγκο προσφύγων και αιτούντων άσυλο. Εντονότερη πίεση σε υποδομές και περιβάλλον, στέγαση και κοινωνικές υπηρεσίες, σε κοινότητες που είναι ήδη επιβαρημένες, μπορεί να προκαλέσουν εντάσεις, σημειώνει η Ύπατη Αρμοστεία, μεταξύ του τοπικού πληθυσμού και των προσφύγων, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να δυναμιτίσει ξενοφοβικές τάσεις με καταστροφικά αποτελέσματα.
Στην Ελλάδα, αυτού του είδους η ξενοφοβία κερδίζει σταθερά έδαφος, με απρόβλεπτες συνέπειες στην ενσωμάτωση των προσφύγων με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Με δεδομένο ότι αυτοί αναζητούν καταφύγιο σε περιοχές των μεγάλων αστικών κέντρων όπου διαβιούν και άλλοι μετανάστες, ο κίνδυνος της γκετοποίησης αλλά και της ρατσιστικής συμπεριφοράς σε βάρος τους (βλ. περιοχή Α. Παντελεήμονα στην Αθήνα) είναι κάτι περισσότερο από ορατός. Σε κάθε περίπτωση, τα αποτελέσματα από την ελλιπή κρατική μέριμνα για τους αβοήθητους και ταλαιπωρημένους αυτούς ανθρώπους, επιφέρει κοινωνική αναστάτωση και οπλίζει τα χέρια των ξενόφοβων στοιχείων που πολλαπλασιάζονται αλματωδώς.
Η επιλογή των μεγάλων πόλεων τελικά, αποδεικνύεται κόλαφος για την ομαλή συνέχιση της ζωής τους, αφού για μια καλύτερη ζωή έφτασαν και σε απρόσμενες καταστάσεις ενεπλάκησαν. Θα συνεχίσουν όμως, καθώς φαίνεται να αναζητούν καταφύγιο στις μεγάλες πόλεις, και η μαύρη εργασία θα οργιάζει παρά τα όποια μέτρα καταπολέμησής της από τα ευρωπαϊκά κράτη που όσο περνά ο καιρός μεταβάλλονται σε περίκλειστα φρούρια για τους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο. Και αν λάβει κανείς υπόψη του και τους περιβαλλοντικούς πρόσφυγες που χρόνο με το χρόνο αυξάνονται ραγδαία, η κατάσταση περιπλέκεται σημαντικά.
