Μερικές φορές μοιάζει ο κόσμος να συνεχίζει να ζει επειδή δεν μπορεί να ακολουθήσει κάποια δράση. Επειδή πρέπει να συνεχίζει να ζει. Η ώρα άλλαξε – η μέρα διαρκεί περισσότερο, νυχτώνει αργότερα, και είναι μεγάλη βδομάδα. Περπατώ στους δρόμους αφηρημένα. Οι δουλειές που έχω να κάνω γίνονται σχεδόν μηχανικά. Δεν έχω συνειδητοποιήσει ακόμα τι έχει συμβεί όμως η ώρα είναι περασμένες 7. Κάποιες στιγμές έντασης έχουν κρυφτεί. Και το μόνο που έχει μείνει είναι οι σκέψεις. Και μια αδυναμία.
Γράφει ο Γιάννης Αγγελάκης
Μερικές φορές ο κόσμος μοιάζει… Ένας ντυμένος μίκι μάους περιφερόταν στους δρόμους των Χανίων. Το πρωί τον συνάντησα στο Παλιό Λιμάνι. Τώρα που βραδιάζει τον βρήκα στον Κήπο. Είχε πλευρίσει μια μητέρα. Κι ένα μικρό παιδάκι. Εμένα, μου έμοιαζε απειλητική η φιγούρα του. Πίσω απ’ αυτό το πλατύ χαμόγελο μπορεί να κρύβεται ένας άνθρωπος. Το κοστούμι του είναι καθαρό αλλά φθαρμένο. Τα χρώματα ξεπλυμμένα. Μα είναι ο μίκι μάους. Ο ίδιος μίκι μάους που μου χαμογελούσε κουνώντας το χέρι του κοντά στο Φιρκά. Χαμογελαστός μα μέσα του υπάρχει ένας άνθρωπος που βράζει. Είναι άνοιξη μετά από καιρό.
Θυμάμαι μια μέρα στη Ρόζα Νέρα. Έμοιαζε εκείνη η μέρα με τη σημερινή. Ο ήλιος έπεφτε μ’ ένα χλιαρό θρόισμα των φύλλων. Και ήταν άνοιξη. Δεν ήταν καλοκαίρι. Ήταν άνοιξη. Δηλαδή η θερμοκρασία έπεφτε με το που άρχιζε να βραδιάζει. Είχε μια βραδιά με φλαμέγκο χορούς. Είχε φαγητό κι είχε και ποτό. Ζητούσαν ν’ αφήσει ο καθένας ότι θέλει να προσφέρει. Κι έτρωγες κι έπινες. Οι άνθρωποι ετερόκλητοι εκεί. Διάολε! Δεν ξέρω αν και αυτοί που αυτοπροσδριορίζονται ως αναρχικοί μοιάζουν καθόλου μεταξύ τους.
Αν μιλήσεις με ένα δεν τα έχεις ακούσει όλα. Δεν γνωρίζεις. Δε μπορώ να συνεννοήθω με όλους. Πολλούς τους αντιπαθώ. Είναι ετερόκλητοι άνθρωποι που ενώνονται από διαφορετικές αναγκαιότητες. Αν δηλαδή, μερικές φορές ο κόσμος μοιάζει να συνεχίζει να ζει επειδή δε μπορεί ν’ ακολουθήσει κάποια δράση, σε αυτόν τον χώρο βρίσκεις μερικές φορές ανθρώπους που δε μπορούν παρά ν’ ακολουθήσουν κάποια δράση για να συνεχίσουν να ζουν. Μερικές φορές.. Έχει σημασία αυτό. Είναι γενίκευση βεβαίως…
Η θεωρία κι η λογοτεχνία
Σκέφτηκα μία δήλωση που είχε κάνει ο Μπους, κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Ιράκ και με αφορμή τις αντι-πολεμικές διαδηλώσεις. Είχε πει πως αν μη τι άλλο αυτό το δικαίωμα των διαδηλώσεων σε τόσο κρίσιμες συγκυρίες είναι που αποδεικνύει πως είναι η δημοκρατία η οποία λειτουργεί στη Δύση. Την οποία θέλουμε να μεταλαμπαδεύσουμε στο Ιράκ.
Για να μπορούν να διεκδικούν τα δικαιώματά τους μόνοι τους. Χωρίς τη «βοήθειά» μας. Κατά κάποιο τρόπο, δημοκρατία και ανθρώπινα δικαιώματα, ελευθερία διακίνησης ιδεών και σκέψεων, μπορούν να σημαίνουν καταπίεση, ανισότητα, βαρβαρότητα: πόλεμο ενάντια στη τρομοκρατία, πόλεμο για τη δημοκρατία ή την ειρήνη. Μερικές φορές ο κόσμος μοιάζει ελεύθερος. Όμως είναι ελεύθερος όσο του επιτρέπεται, όσο είναι οικονομικό. Κι αυτό έχει σημασία.
Η θεωρία νομίζω είναι ελλιπής – γραφειοκρατικά διατυπωμένη περιγραφή. Ένας λογοτέχνης δεν μπορεί να παράγει θεωρία γιατί είναι πολύ πιο ικανός στο να περιγράψει μία κατάσταση. Επιλέγει λεπτομέρειες που φαντάζουν άχρηστες για έναν θεωρητικό, μη αξιοποιήσιμες. Και αυτού η προσπάθεια ωστόσο είναι ελλιπής. Ο θεωρητικός αφαιρεί – ο λογοτέχνης προσθέτει; Αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά; Όχι πάντα.
Ένας λόγος λογοτεχνικός μπορεί να είναι αφαιρετικός όμως δε μπορεί να είναι γραφειοκρατικός. Ο λόγος του δεν είναι εγχειρίδιο. Δε λατρεύει τους τύπους και τις φόρμες. Οπότε, τι διαχωρίζει το λογοτεχνικό έργο από τον θεωρητικό; Η ουσία ίσως βρίσκεται στην επιλογή των λέξεων, στη σχέση που διαμορφώνει με τον αναγνώστη. Ένας λόγος θεωρητικός – γραφειοκρατικός διαμορφώνει μία συγκεκριμένη σχέση με τον αναγνώστη: αυτή ενός ειδικού κι ενός μη ειδικό.
Δημιουργεί μία απόσταση και επιζητεί μία σχέση ανταλλακτική, τυπική, μεταξύ δύο μεριών που τους ενώνει μία ανάγκη. Σου δίνω γνώση, λέει ο θεωρητικός, για ν’ αποκτήσω δύναμη. Ο αναγνώστης από την άλλη, για να γίνει κτήτης της γνώσης πρέπει ν’ αποδεχθεί την υποταγή του. Να γίνει ουδέτερος, δίχως θετικό ή αρνητικό πρόσημο. Να μπει σε μία κατηγορία. Σε ένα συρτάρι. Κάπου να στοιβαχθεί. Εξαρτημένος από τις εξηγήσεις. Να αποκτήσει συγκεκριμένες μετρήσιμες ιδιότητες. Λιγότερο από άνθρωπος.
Ο άνθρωπος είναι το πρόβλημα. Ο θεωρητικός το αποδέχεται και κτίζει ταυτότητες γι’ αυτόν τον προβληματικό έτσι ώστε να λειτουργεί πιο προβλέψιμα. Εξηγεί τον κόσμο σύμφωνα με τις συνέπειες κι όχι με τα αίτια. Αν συμβεί αυτό, τότε θ’ ακολουθήσει εκείνο, λέει ο θεωρητικός. Κρύβει τον άνθρωπο – Δίνει λύσεις. Ο λογοτέχνης δε δίνει λύσεις. Μα κι αυτό είναι μια ακόμη θεωρία..
Πιάνω ένα καλό βιβλίο. Είναι από τον Χέμινγουεϊ. Λέει σ’ ένα σημείο: όλη μου τη ζωή κοίταζα τις λέξεις σα να τις έβλεπα για πρώτη φορά. Αυτό ίσως, θα μπορούσε με πολύ λιγότερα λόγια να είναι η ουσιώδης διαφορά λογοτέχνη και θεωρητικού. Ο αναγνώστης αναγνωρίζει κομμάτια του εαυτού στη λογοτεχνία, στη θεωρία δέχεται εικασίες κι υποθέσεις για το παρόν και το μέλλον του. Και συντελεί στην επαλήθευσή τους. Όλα εξαρτώνται από τη σχέση του συγγραφέα με τις λέξεις του. Και μετά έρχεται η καταστολή.
Οι «κανόνες της ζωής»
Έχω γνωρίσει αρκετούς ανθρώπους στη ζωή μου. Κάποιοι από τους πιο ενδιαφέροντες έχουν αποδεχθεί τους «κανόνες της ζωής» από πολλοί μικροί . Σύμφωνα με αυτούς προσπαθούν να χτίσουν. Χαμογελούν πονηρά. Είναι οι χαρακτήρες πολλές φορές των μυθιστορημάτων.
Θυμάμαι τον Στέλιο. Ο Στέλιος δούλευε από μικρός. Η οικογένειά του φτωχή από ένα χωριό στο Ρέθυμνο. Έμαθε μία τέχνη και σύντομα πήγε στο στρατό. Ως εκείνο το σημείο είχε καταφέρει ν’ αγοράσει ένα αμάξι και μπορούσε να βοηθά την οικογένειά του οικονομικά όποτε υπήρχε ανάγκη. Πίστευε πως αν δουλεύει αρκετά, με τα χρήματα που θα βγάζει η ζωή του θα βελτιωθεί. Δε φοβόταν τη δουλειά. Δεν πίστευε στη ρουφιανιά και ήθελε να κάνει ότι κάνει μόνος του, χωρίς τη στήριξη κανενός. Όμως αποδεχόταν το ρουσφέτι. Δεν το αγαπούσε, αλλά ήξερε πως ήταν κανόνας της ζωής. Δεν υπερηφανευόταν γι’ αυτό.
Ένιωθε περήφανος που μπορούσε να συνεισφέρει και έλεγε τους φοιτητές μαμόθρεφτα επειδή ζούσαν με τα λεφτά των οικογενειών τους. Αν είχε κάποιο όνειρο ήταν κάποια στιγμή να βγάλει ένα επαγγελματικό δίπλωμα οδήγησης. Για να μπορεί να ζει από την οδήγηση. Όμως, αν τα πράγματα δεν πήγαιναν σύμφωνα με το όνειρό του, δε θα σκοτιζότανε τόσο πολύ. Η χαρά του ήτανε να βρίσκεται με τους φίλους του στο χωριό, το φλερτάρισμα, το ποτό, το καλό φαγητό. Μια φορά με είχε καλέσει να κάτσουμε στον αμπελώνα του, κάτω από τη σκιά μιας μεγάλης βελανιδιάς που βρισκόταν εκεί κοντά. Εκεί, να δεις ομορφιά, μου έλεγε. Όλα τα ξεχνάς.
Ο Στέλιος είναι σήμερα άνεργος. Δε μπορεί να συντηρήσει τον εαυτό του με το επίδομα ανεργίας και νοιώθει πως γίνεται βάρος για την οικογένειά του. Μαλώνει συχνά με τους γονείς του και νοιώθει ελλιπής. Μια φορά τον είχα πετύχει στον ΟΑΕΔ. Περίμενε εκεί με τις ώρες και κανείς δεν τον εξυπηρετούσε. Όταν είχε τολμήσει να αντιδράσει κάποιος υπάλληλος με μεγάλους μαύρους κύκλους και στραβωμένη καρέ γραβάτα τον είχε απειλήσει πως δε θα τον εξυπηρετήσει. Θα αναγκαζόταν έτσι να κάνει το ταξίδι για τρίτη φορά μέσα στις δύο τελευταίες βδομάδες. Ο Στέλιος ήταν αξύριστος και τα ρούχα του φθαρμένα. Χωρίς να το συνειδητοποιήσει τώρα του φερόντουσαν σα να ήταν μετανάστης. Δεν είχε πρόβλημα με τους μετανάστες. Όμως τώρα ένιωθε προσβεβλημένος. Υποβιβασμένος. Όταν εξυπηρετήθηκε, δεν ένοιωθε πια τόσο δυνατός.
Η αξιοπρέπειά του είχε δεχθεί ένα ακόμα πλήγμα. Μα σα το Στέλιο είναι και ο Μανώλης που έχει τελειώσει κάποιο μεταπτυχιακό. Νοιώθει προσβεβλημένος. Μειωμένος. Σα να μην είναι αποδεκτός από την κοινωνία. Σα να μην υπάρχει θέση γι’ αυτόν. Όπως και ο Σάμερ από κάπου από την Αραβία που τα έβγαζε κουτσά στραβά μα τώρα δεν υπάρχει δουλειά πουθενά. Δεν τηρήθηκαν οι υποσχέσεις. Ο Στέλιος, ο Μανώλης, ο Σάμερ είναι η εξαίρεση. Γιατί στη θέση τους υπάρχουν πολλοί παραπάνω που ζητούν πολλά παραπάνω από τα απλά πράγματα της ζωής. Ζητούν την απόλαυση.
Το μοτίβο της απόλαυσης
Μέχρι πριν μερικά χρόνια το μοτίβο της απόλαυσης ήταν κυρίαρχο. Η ζωή ήταν οργανωμένη γύρω από την απόλαυση. Όποιος δε μπορούσε ν’ απολαύσει θεωρούταν προβληματικός, περίπου ένοχος. Το άγχος του καθημερινού ανθρώπου ήταν να συσσωρεύσει όσες παραπάνω απολαύσεις μπορούσε. Όμως η απόλαυση ήταν χαρακτηριστικό μίας κοινωνίας ρίσκου. Έντονου ανταγωνισμού και ανασφάλειας. Και όλο παραπάνω το ζητούμενο της ασφάλειας γινόταν ένα με το αίτημα της απόλαυσης.
Το ελεύθερο άτομο ήταν ένα άτομο αφοσιωμένο στην κατανάλωση. Η ανεξαρτησία του δεν ήταν παρά ενός που ελεύθερα καταναλώνει. Στο επίπεδο των ανθρώπινων σχέσεων η αφοσίωση του ατόμου όφειλε να ήταν μονάχα προς τις επιθυμίες του. Τις δοσμένες επιθυμίες του. Υπ’ αυτό το πρίσμα, μια σχέση ανθρώπων σε βάθος φανερωνόταν ως εγκλωβισμός, ως σημάδι περιορισμού και ανελευθερίας.
Θα μπορούσες να σώσεις τη χελώνα καρέτα – καρέτα δίνοντας την ψήφο σου σε μία διαδικτυακή ψηφοφορία και το καθήκον σου θα το είχες κάνει. Τώρα είναι πασιφανές πως οι οικονομικές συνθήκες είναι κυρίαρχες στον τρόπο που διαμορφώνουμε σχέσεις. Ένας καταναλωτής επιλέγει που θα βρει την απόλαυση, ένας δημιουργός αναλαμβάνει την ευθύνη. Ως κοινωνία στα θεμέλιά της καταναλωτική η εξάρτησή μας έγινε απόλυτη από την παραγωγή του «ξένου». Ξένοι οι ίδιοι από την παραγωγική και τη δημιουργική διαδικασία, η οικονομική κρίση σε μία κοινωνία κατανάλωσης, λαμβάνει υπαρξιακές διαστάσεις. Όταν η ύπαρξή μας είναι η κατανάλωση, η αδυναμία κατανάλωσης και απόλαυσης φανερώνει ένα κενό που χάσκει απειλητικά.
Γράμμα σ’ έναν φίλο
Σ’ ένα γράμμα σ’ έναν φίλο, αρκετά χρόνια πριν τα γεγονότα του Δεκέμβρη, συζητούσαμε για το ποιο θα μπορούσε να είναι το επόμενο στάδιο της κρίσης. Είχαμε δώσει έμφαση στην εμπορευματοποίηση της κίνησης των κοινωνιών, στην καταγραφή της κίνησης των ατόμων, την ταξινόμηση και κατηγοριοποίηση των συνηθειών τους. Χρησιμοποιήσαμε το παράδειγμα της Αγγλίας. Οι κάμερες που είχαν εγκατασταθεί παντού για την πρόληψη του εγκλήματος φαίνεται να συντελούσαν έναν ακόμη πιο σημαντικό ρόλο.
Επιχειρηματολογούσαμε για το αν τελικά ο στόχος ήταν ο εγκληματίας ή αν στόχος ήταν στο σύνολό της η καταγραφή άρα και ο έλεγχος της κίνησης. Η καταγραφή του καθενός εν δυνάμει παρεκλίνοντα από τις κυρίαρχες νόρμες της απόλαυσης. Η γραφειοκρατικοποίηση της ίδιας της κίνησης της κοινωνίας. Όπου η απουσία απόλαυσης εκ μέρους του ατόμου θεωρείται κριτήριο ικανό να σε κατατάξει σε εν δυνάμει ύποπτο. Η δυσαρέσκεια δεν ήταν ανεκτή κι όλοι ήμασταν εν δυνάμει ύποπτοι. Η κρίση ήταν ήδη εμφανή από τότε.
Σε ένα επόμενο στάδιο, όλα αυτά τα στοιχεία που συλλεγόντουσαν για την κίνηση των ατόμων σε αυτή την καταναλωτική κοινωνία της απόλαυσης, μετά την κατηγοριοποίησή τους, την ταξινόμηση και το ξεσκάρτισμα των χρήσιμων στοιχείων από τα λιγότερα αξιοποιήσιμα, μετατρέπονταν σε εμπόρευμα. Μετά τη δημιουργία του άτομου της απόλαυσης, κι αφού ορίστηκαν οι επιθυμίες και τα θέλω του, το πεδίο δράσης του, η τεχνολογία έδινε τη δυνατότητα να εμπορευματοποιήσει την ίδια την αφοσίωσή του στο εμπόρευμα.
Όλα μπορούσαν να αξιοποιηθούν. Ένα νέο δελεαστικό προϊόν, χρήσιμο για τους υποψήφιους αγοραστές ήταν οι ίδιες οι συνήθειές μας. Έτσι, αποκκλίνουσα συμπεριφορά, καταναλωτικές συνήθειες, κίνηση και ανάγκες του ανθρώπου μέσα σ’ ένα περιβάλλον, όλα φιλτράρονται μέσα από την τεχνολογία για να μετατραπούν σ’ ένα ακόμη προϊόν. Το προϊόν ήταν ο απόλυτος ρυθμιστής του νόμου και της τάξης, της κίνησης και ευημερίας μας και η ανταποδοτική επιστροφή προς τους πιστούς του ήταν η ακόμα μεγαλύτερη απόλαυση. Δίχως ρίσκο, με ασφάλεια. Τα όρια οικονομίας και κοινωνίας είναι πια δυσδιάκριτα.
Το άτομο βρίσκεται στο επίκεντρο. Δέχεται όλη την πίεση για επιτυχία και ως αντάλλαγμα του δίνεται η απόλαυση. Η ατομική βελτίωση γίνεται καθήκον του πολίτη. Βελτίωση που επιτυγχάνεται οικονομικά. Οι ισχυρές κοινωνικές σχέσεις που δημιουργούν τα γεγονότα και τις αντιστάσεις εμφανίζονται σε ένα τέτοιο περιβάλλον ως περιττές, περίπου ως βάρος στη δυνατότητα κοινωνικής ανέλιξης. Όμως είναι αναγκαίες όσο είναι χρήσιμες. Όσο συσσωρεύονται παρά βαθαίνουν. Η επικοινωνία μεταξύ των ατόμων τέθηκε ως πρόβλημα και δημιουργήθηκε μία δημοκρατική λύση. Τα κοινωνικά δίκτυα.
Το ρίσκο της επικοινωνίας
Η επικοινωνία είναι επικίνδυνη. Το ρίσκο που εμπεριέχει η τριβή που προκαλούν οι ανθρώπινες σχέσεις τέθηκε με όρους ασφάλειας. Η επικοινωνία μπορεί να είναι επικίνδυνη οικονομικά εφόσον δεν παράγει αξία. Αποτελεί αργοπορία. Στη δικτατορία, οι συναθροίσεις πολλών ατόμων απαγορευόντουσαν, θεωρούνταν επικίνδυνες προς το καθεστώς. Στη σύγχρονη δημοκρατία της απόλαυσης, η επικοινωνία ήταν επιθυμητή τόσο ώστε να παραμένει μία μοναχική διαδικασία, ελεγχόμενη από ένα άτομο που δρα πια ως ο δεσμοφύλακας των αναγκών του. Του ζητείται να κάνει την επιλογή. Τι εικόνα θα βάλει στο προφίλ του, ποιο ψευδώνυμο θα επιλέξει, τι επιθυμεί να γνωστοποιήσει και σε ποιους θα επιτρέψει να το δουν.
Ο έλεγχος γίνεται καθήκον του καθενός μας για την απόκτηση της απόλαυσης. Η επικοινωνία γίνεται κι αυτή μία δουλειά. Συσσωρεύεις γνωριμίες. Όσες παραπάνω έχεις τόσο πιο επιτυχημένος είσαι. Οι νέες διαδραστικές τεχνολογίες επικοινωνίας φανερώνονται ως διαπαθητικές τεχνολογίες αφού αυτό που κατορθώνουν είναι να θέσεις εσύ τα ίδια τα θεμέλια της καθήλωσής σου, της ακινησίας σου. Σε καλεί να μη μείνεις απλός θεατής αλλά να συν-διαμορφώσεις τον εικονικό κόσμο της ψευδαίσθησής σου.
Οι σύγχρονες κοινότητες είναι ασφαλείς μονάχα ως ψευδο-κοινότητες της απόλαυσης. Το άτομο γίνεται ενεργό για να εμβαθύνει την παθητικότητά του, για την εξασφάλιση μεγαλύτερης ασφάλειας και λιγότερου ρίσκου σε μία κοινωνία ρίσκου και ανταγωνιστικότητας των ατόμων. Καταναλώνουμε την ίδια την ανάγκη μας για επικοινωνία. Και η απουσία, το κενό που όλο και μεγάλωνε, ο φόβος και η μοναξιά, η υπαρξιακή κρίση που γινόταν κρίση της κοινωνίας την ίδια στιγμή τροφοδοτείτο πίσω ως μία ακόμα αναγκαιότητα για περαιτέρω απόλαυση – πίεση για απόλαυση. Ακόμα παραπάνω. Εμπορευματοποιήθηκε.
Το συμπέρασμα της συζήτησής μας πάντως είχε μία θετική χροιά. Μέσα σε όλη αυτή τη διαδικασία είδαμε και μία ειλικρινή θέληση των ατόμων να βρουν κάτι αληθινό μέσα από τους νέους τρόπους επικοινωνίας. Μία ειλικρινή επικοινωνία, έστω και επώδυνη, τη δημιουργία αληθινών σχέσεων. Θυμήθηκα τότε μία ιστορία για ένα στρατιώτη στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μία κοπέλα πριν φύγει για το μέτωπο, του έδωσε μία φωτογραφία χωρίς να τον γνωρίζει. Όλες οι κοπέλες μοίραζαν φωτογραφίες στους στρατιώτες. Για να μην είναι μόνοι.
Αυτός, της έγραφε γράμματα κατά όλη τη διάρκεια που βρισκότανε πίσω από τα συρματοπλέγματα. Στο τέλος, έφθασε να της κάνει πρόταση γάμου δίχως να έχουν γνωριστεί. Τα συναισθήματα που δημιουργούνται μπορούν να είναι αληθινά. Έστω και σε ένα φαντασιακό επίπεδο. Όμως το κοινό φαντασιακό για την αναζήτηση κάτι αληθινού είναι ένα πρώτο θεμελιώδες ρήγμα για την κρίση της πραγματικότητας. Κι αυτό είχε σημασία. Μα είναι μία θεωρία..
Όταν άλλαξαν οι κανόνες
Στην Ελλάδα ζούμε περίεργα αυτή την εποχή. Χρησιμοποιώ τη λέξη «περίεργα» εξαιτίας του αφηρημένου χαρακτήρα της. Ως τώρα, αρκετοί γνώριζαν πως κάτι δεν πάει καλά αλλά δεν ξέραν τι. Τώρα ξέρουν πως κάτι πάει στραβά αλλά δεν είναι σίγουροι γιατί. Κι οπότε συνεχίζουμε όλοι να ζούμε. Η απόλαυση άλλωστε ακόμα υπάρχει. Προσποιούμαι πως όλα είναι φυσιολογικά ακόμα και συνεχίζω όπως πριν. Κάποιοι μου λένε τις ειδήσεις, άλλοι μου αναλύουν την πραγματικότητα, κάποιοι άλλοι παίρνουν πολιτικά μέτρα, δρουν αποφασιστικά. Όμως, όλα έχουν πια αλλάξει. Οι κανόνες έχουν αλλάξει.
Ο Στέλιος, ο Μανώλης, ο Αμπντούλ, όλοι σε ένα διαφορετικό επίπεδο, βρίσκονται στο περιθώριο. Και θεωρούνται ένοχοι για διαφορετικούς αλλά όμοιους λόγους. Η λιτότητα που στο παρελθόν ήταν για την Ισχυρή Ελλάδα, τώρα είναι για την ανίσχυρη. Δεν απολαμβάνουν. Έκτακτα μέτρα για τα έκτακτα μέτρα, δουλειά για τη δουλειά, φτώχεια για τη φτώχεια. Οι υποσχέσεις δεν τηρήθηκαν. Για τους νέους άνθρωπους είναι ακόμα πιο έντονο αυτό το συναίσθημα. Κι ο κόσμος συνεχίζει να ζει επειδή δε μπορεί να ακολουθήσει κάποια δράση. Προέχει η επιβίωσή του. Δίχως υποσχέσεις.
Ο Έλληνας που έμαθε να αναζητά συνεχώς την απόλαυση κι ένοιωθε ένοχος αν δεν μπορούσε ν’ απολαύσει, τώρα, καλείται να συνεχίσει. Ένοχος για τη φτώχεια του που δεν του επιτρέπει αρκετές απολαύσεις. Για την αδυναμία του να ξεφύγει από τη φτώχεια και ν’ απολαύσει. Η απόλαυση υπάρχει, αυτός δε μπορεί πια να την κατακτήσει. Και μένει ένα κενό που χάσκει. Σύμφωνα με τον πρωθυπουργό, αυτός ο άνθρωπος πια, ο ιδανικός πολίτης – καταναλωτής, δεν είναι πλέον αρκετά οικονομικός. Υπαίτιος της φτώχειας του είναι ο εαυτός του που αποζητούσε την απόλαυση. Όμως δεν υπάρχει εναλλακτικός δρόμος.
Οικονομικός άνθρωπος πια γίνεται ο περιττός. Ο εκτός κοινωνίας. Όχι ο παραγωγικός. Όχι ο δημιουργικός. Δεν υπάρχει θέση για έναν άνθρωπο δημιουργικό ή παραγωγικό σε αυτή τη χώρα. Όχι αρκετές θέσεις. Το αντικείμενο της αναγκαίας καταστολής. Αυτός που τίθεται εκτός και αντιδρά. Αυτός που η θέση του είναι εκτός απόλαυσης ενώ την αποζητεί. Που οφείλει να αντιδρά μόνο κατά τέτοιο τρόπο που να εκπληρώνει τον λόγο της καταστολής. Κι αυτό έχει σημασία. Ας συνεχίσω όμως..
Αποδεκτό αλλά μη εκπληρώσιμο
Σε περιόδους κρίσης, λένε τα θεωρητικά βιβλία, η καταστολή των κοινωνικών χώρων εκ μέρους του κράτους εντείνεται. Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης οδηγεί στη λήψη αυτών των μέτρων ως αναγκαιότητα. Όταν είναι αναγκαία η λήψη κάποιων μέτρων, τότε η εξάσκηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων περιττεύει. Μια απεργία δεν έχει λόγο να πραγματοποιηθεί γιατί δεν υπάρχουν περιθώρια να γίνουν αποδεκτά τα αιτήματα. Μια διαδήλωση είναι ανούσια αφού τα αιτήματα είναι μη εκπληρώσιμα. Τα αιτήματα τους γίνονται αποδεκτά από τους κυβερνώντες. Αλλά δεν εκπληρώνονται.
Για όσους δεν το κατανοούν – την αδυναμία της εκπλήρωσης παρά την αποδοχή – έρχεται η καταστολή. Την αδυναμία απόλαυσης παρά την αποδοχή της αναγκαιότητάς της. Κι έτσι, η δημοκρατία του Μπους, γίνεται δικτατορία του Ομπάμα. Τη θέση του αυταρχικού δημοκράτη που δεν αποδεχόταν τα αιτήματα πήρε ο φιλελεύθερος δικτάτορας που αποδέχεται τα αιτήματα αλλά δεν τα εκπληρώνει. Και κανιβαλλίζει πάνω στα σώματα που κυριαρχεί. Ο πρωθυπουργός είναι ο υπεύθυνος, όσοι διαδηλώνουν είναι επικίνδυνοι: τυχοδιώκτες, ανεύθυνοι, απείθαρχοι μπροστά στην αναγκαιότητα που είναι εθνική. Ζούνε εκτός της πραγματικότητας της απόλαυσης. Δημιουργούν ανασφάλεια στις αγορές. Είναι πιστοί στην απόλαυση αλλά αυτό είναι το πρόβλημα. Ήταν έκτακτο. Ήταν;
Σε περιόδους κρίσης, τα πράγματα δε συμβαίνουν όπως τα λένε τα θεωρητικά βιβλία, οι μπροσούρες και οι κομματικές ανακοινώσεις. Η καταστολή των κοινωνικών χώρων μπορεί να έχει ως αφορμή την αξιοποίησή τους. Την «επιστροφή» τους στην «κοινωνία». Όπως στην περίπτωση της Rosa Nera και της προσπάθειας εκ μέρους του Πρύτανη του Πολυτεχνείου Κρήτης για εκκένωση της κατάληψης. Οι καταληψίες μεταμορφώνονται σε εισβολείς ενάντια στα συμφέροντα της κοινωνίας. Δεν εκδιώχνονται με πολιτικά κριτήρια, επειδή είναι αναρχικοί ή αριστεροί ή οτιδήποτε άλλο, αλλά με όρους οικονομικούς: αξιοποίησης.
Όπως και οι απεργοί δεν καταστέλλονται με βία αλλά καλούνται να δράσουν υπεύθυνα και να σταματήσουν ν’ αντιδρούν. Απλά δε γίνεται. Καταστέλλονται μετά εφόσον παραμένουν ανεύθυνοι. Όπως και οι ακροδεξιοί επιθυμούν να δικάζονται για τη δράση εκφοβισμού και τρομοκρατίας τους ως απλοί πολίτες. Ως ένα ακόμα μεμονωμένο γεγονός. Ξεχωριστό απ’ ότι συμβαίνει. Ιστορίες που τις αντιλαμβανόμαστε αυτούσια. Μερικές φορές μοιάζει ο κόσμος να συνεχίζει να ζει… Πέπλα τα οποία κάποια στιγμή θα πέσουν. Κομμάτια της κρίσης. Μιας πιο άγριας πραγματικότητας. Βασική πτυχή της οποίας είναι η αποδοχή της. Η αποδοχή ύπαρξης καμμίας εναλλακτικής πρότασης. Τίποτα δεν έχει σημασία όταν σημασία έχει μονάχα η οικονομία. Ο άνθρωπος ζει ως κτήμα της θεωρίας. Ίσως η θεωρία πρέπει ν’ αλλάξει.
Ποτέ ίσως τα πράγματα να μην ήταν ξεκάθαρα. Κι εκεί να βρισκόταν και η κρίση που πρέπει να πάρουμε. Η απόφαση. Μεταξύ όλων αυτών που καλούνται να συνεχίσουν να ζουν. Οι προβληματικοί άνθρωποι. Ο Στέλιος, ο Μανώλης, ο Αμπντούλα φοβούνται. Ο άνθρωπος πίσω από το κοστούμι μίκι μάους φαινομενικά χαμογελά. Περπατούν. Μα μέσα τους ιδρώνουν… σιγοβράζουν. Σε μία κρίση που πέρα από οικονομική είναι βαθιά υπαρξιακή. Κρίση ενός μοντέλου ζωής δίχως την ύπαρξη καμμίας εναλλακτικής. Μερικές φορές ο κόσμος μοιάζει… να μην έχει σημασία.
