Πληθωρισμός: η αύξηση του όγκου του χρήματος και των πιστώσεων σε σχέση με τα διαθέσιμα αγαθά. Αποπληθωρισμός: η μείωση του όγκου του χρήματος και των πιστώσεων σε σχέση με τα διαθέσιμα αγαθά. Όταν ο όγκος του χρήματος και των πιστώσεων μειώνεται σε σχέση με τον όγκο των διαθέσιμων αγαθών, η σχετική αξία κάθε μονάδας χρήματος αυξάνει κάνοντας τις τιμές των αγαθών γενικά να μειώνονται (αποπληθωρισμός). Οπότε εκείνο το οποίο θα πρέπει να γίνει αντιληπτό είναι ότι οι αλλαγές στις τιμές των αγαθών σημειώνονται διότι μειώνεται ή αυξάνεται η αξία της μονάδας του χρήματος και όχι η αξία των αγαθών.
Των Γιώργου Ατσαλάκη και Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη*
Ο περισσότερος κόσμος αναγνωρίζει ότι ο πληθωρισμός επηρεάζει τις τιμές των αγαθών, αλλά σπάνια αναγνωρίζει τον επηρεασμό στις τιμές των επενδύσεων (ακίνητα, μετοχές, ομόλογα, εμπορεύματα κ.λπ.). Ο πληθωρισμός τη δεκαετία του 1970 εκτόξευσε τις τιμές του χρυσού, του ασημιού και άλλων εμπορευμάτων. Ο πληθωρισμός της δεκαετίας του 1980 εκτόξευσε τις τιμές των μετοχών και των ακινήτων. Αυτές οι διαφορές στον επηρεασμό των τιμών οφείλονται στη διαφορά της ψυχολογίας της κοινωνίας που συνοδεύει τον πληθωρισμό και τον αποπληθωρισμό.
Ο επηρεασμός των τιμών από τον αποπληθωρισμό είναι πιο απλός. Οι μειώσεις των τιμών συμβαίνουν ταυτόχρονα στα αγαθά και στις επενδύσεις. Ο αποπληθωρισμός απαιτεί μια προϋπόθεση για να εμφανιστεί: μια γενική πιστωτική επέκταση στην κοινωνία. Εν μέρει ο αποπληθωρισμός χαρακτηρίζεται από επίμονη, παρατεταμένη και βαθιά μείωση της επιθυμίας και της ικανότητας των ανθρώπων να δανειστούν και να δανείσουν.
Εν μέρει η ύφεση χαρακτηρίζεται από επίμονη, παρατεταμένη και βαθιά μείωση της παραγωγής. Από τη στιγμή που η μείωση της παραγωγής μειώνει την ικανότητα των δανειζόμενων να αποπληρώσουν τα δάνειά τους η ύφεση τροφοδοτεί τον αποπληθωρισμό. Από τη στιγμή που η μείωση των πιστώσεων μειώνει τις νέες επενδύσεις ο αποπληθωρισμός τροφοδοτεί την ύφεση. Επειδή η πίστωση και η παραγωγή τροφοδοτούν τις αξίες των επενδύσεων, οι τιμές αυτές μειώνονται σε ένα περιβάλλον αποπληθωριστικής ύφεσης. Καθώς οι αξίες των επενδύσεων μειώνονται, οι άνθρωποι χάνουν πλούτο, ο οποίος μειώνει την ικανότητα να δανείσουν, να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους και να υποστηρίξουν την παραγωγή.
Το τελικό αποτέλεσμα του αποπληθωρισμού είναι η μείωση της προσφοράς χρήματος και πίστωσης, με αποτέλεσμα την οικονομική καταστροφή πολλών επιχειρήσεων. Ο στόχος της επιχείρησης θα πρέπει να είναι η αναζήτηση λύσεων, ώστε να μη μειωθεί η προσφορά χρήματος και πιστώσεων προς αυτήν, προκειμένου να αποφύγει την οικονομική καταστροφή.
Πολλοί επενδυτές και επιχειρηματίες μιλάνε σαν να είναι εύκολο να αποκτήσουν χρήματα από τις επενδύσεις. Στην πραγματικότητα, όμως, το μόνο το οποίο είναι εύκολο είναι να χάσουν χρήματα, και πράγματι οι περισσότεροι επενδυτές χάνουν. Μπορεί στην αρχή να κερδίζουν χρήματα, αλλά σταδιακά τα χάνουν. Η επιχείρηση μπορεί να προστατεύσει τη ρευστότητά της αρκετά εύκολα, αρκεί να γνωρίζει τι πρέπει να κάνει σε περιόδους αποπληθωρισμού.
Σε ένα περιβάλλον αποπληθωρισμού και ύφεσης οι μετοχές πέφτουν απότομα, ακόμα και κατά 90%, τα αμοιβαία κεφάλαια καταρρέουν, γίνονται μαζικές απολύσεις, ανεβαίνει το ποσοστό της ανεργίας, επιχειρήσεις πτωχεύουν, τράπεζες και ασφαλιστικές εταιρείες καταρρέουν ή πτωχεύουν και εμφανίζονται πολιτικές κρίσεις. Η προετοιμασμένη επιχείρηση θα μπορέσει να δημιουργήσει κέρδη και κατά την κρίση, αλλά και κατά την ανάκαμψη.
Ο κύριος στόχος των επενδύσεων σε περίοδο κρίσης πρέπει να είναι η ασφάλεια. Η εμφάνιση του αποπληθωρισμού θέτει σχεδόν όλες τις επενδύσεις σε κίνδυνο. Οι περισσότεροι επενδυτές δεν έχουν ιδέα αυτού του κινδύνου. Η επιχείρηση θα πρέπει πρώτα να προστατεύσει τα κεφάλαιά της και μετά να αναζητήσει λύσεις για να επωφεληθεί από την κρίση και μετέπειτα από την ανάκαμψη.
Σε περιβάλλον αποπληθωρισμού οι επιχειρήσεις θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τα παρακάτω:
Οι επιχειρήσεις με μεγάλα αποθέματα εμπορευμάτων θα πρέπει να τα μειώσουν. Οι επιχειρηματίες θα πρέπει να καταστρώσουν και να υλοποιήσουν σχέδια για την αντιμετώπιση της μειωμένης ρευστότητας και τη μείωση των εξόδων. Η τυχόν μείωση του προσωπικού θα πρέπει να γίνει κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να διατηρηθούν τα ικανά στελέχη και το ικανό προσωπικό.
Άμεσης προτεραιότητας θα πρέπει να είναι η είσπραξη των απαιτήσεων των επιχειρήσεων. Θα πρέπει να δίνουν εκπτώσεις για την άμεση είσπραξη μετρητών. Θα πρέπει να μειώνουν όσο το δυνατόν την περίοδο είσπραξης των απαιτήσεων. Εάν οι πελάτες τους αντιμετωπίσουν μείωση των πωλήσεων, θα είναι δύσκολο να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους.
Σε περιόδους αποπληθωρισμού θα πρέπει να αποφεύγονται οι επενδύσεις σε ομόλογα και κυρίως σε μη κρατικά ομόλογα. Η τιμή οποιουδήποτε ομολόγου που έχει εκδοθεί από οποιονδήποτε δανειστή (οργανισμός, επιχείρηση, ξένα κράτη κ.λπ.), ο οποίος δεν μπορεί να το αποπληρώσει, θα καταρρεύσει ή θα μηδενιστεί. Ο φόβος της πτώσης των ομολόγων θα συμπαρασύρει σε πτώση και τα πιο ασφαλή ομόλογα.
Οι επενδύσεις στα ακίνητα είναι πολύ δύσκολο να ρευστοποιηθούν, καθώς απαιτείται κάποιο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Σε περίοδο αποπληθωρισμού οι αγοραστές απέχουν από αγορές ακινήτων. Καθώς βλέπουν τις τιμές να πέφτουν, περιμένουν να πέσουν ακόμα περισσότερο πριν προβούν σε αγορές. Οι τιμές των ακινήτων συνήθως πέφτουν ακόμα και μετά την ανάκαμψη της οικονομίας. Τα ακίνητα θα πρέπει να πωληθούν έγκαιρα και να αγοραστούν πάλι όταν οι τιμές τους φτάσουν σε πυθμένα και ανακάμψουν. Οι επενδύσεις σε έργα τέχνης και συλλεκτικά αντικείμενα θα πρέπει να αποφεύγονται. Η επιχείρηση θα πρέπει να πωλήσει έγκαιρα, αν κατέχει κάποια από αυτά, πριν καταρρεύσουν οι τιμές τους.
Σε περίοδο αποπληθωρισμού όλα τα στοιχεία του ενεργητικού χάνουν αξία, εκτός των μετρητών. Λέγεται ότι τα μετρητά είναι «βασιλιάς». Η κατοχή μετρητών συνίσταται εφόσον είναι τοποθετημένα σε ένα ασφαλές και προσβάσιμο μέρος. Με τον τρόπο αυτό θα υπάρχουν χρήματα αν πτωχεύσει η τράπεζά σας.
Επιλέξτε μια ασφαλή τράπεζα για τις συναλλαγές σας. Στην κρίση του 1929-1933 έκλεισαν 9.000 τράπεζες μόνο στις ΗΠΑ. Όταν καταθέτετε χρήματα στην τράπεζα, στην πραγματικότητα δανείζετε τα χρήματά σας στην τράπεζα και λαμβάνετε τον τόκο σας. Η τράπεζα στη συνέχεια δανείζει τα χρήματά σας στους πελάτες της. Εάν οι πελάτες της τράπεζας δεν αποπληρώσουν τα δάνειά τους, η τράπεζα πτωχεύει και εσείς δεν μπορείτε να πάρετε πίσω τα χρήματά σας. Η εγγύηση των καταθέσεων μέχρι 100.000 ευρώ χειροτερεύει περαιτέρω την κατάσταση για δύο λόγους:
α) Απομακρύνεται ένα βασικό κίνητρο των τραπεζών να δανείζουν συντηρητικά. Οι καταθέτες αισθάνονται ασφαλείς, οπότε κάνεις δεν ενδιαφέρεται πώς δανείζουν οι τράπεζες, β) Τα ποσά των εγγυήσεων προέρχονται από τις άλλες, συνετές τράπεζες, οι οποίες αποζημιώνουν τους καταθέτες άλλων μη συνετών τραπεζών. Αποτέλεσμα είναι να χειροτερεύει ο τραπεζικός λόγος δανείων προς καταθέσεις.
Η πρώτη και σημαντικότερη κίνηση που θα πρέπει να κάνετε σε περίοδο αποπληθωρισμού είναι η πώληση των μετοχών, των αμοιβαίων κεφαλαίων που επενδύουν σε μετοχές και άλλων κερδοσκοπικών επενδύσεων που κατέχετε. Οι απώλειες των κεφαλαίων σας μπορούν να φτάσουν μέχρι και 100% σε πολλές περιπτώσεις μετοχών. Πουλώντας μετοχές προς τα κάτω (short selling), είναι μια πολύ καλή ιδέα στην αρχή της περιόδου αποπληθωρισμού για να κερδίσετε χρήματα.
Αποφεύγετε να αγοράζετε συμβόλαια εμπορευμάτων, όπως πετρέλαιο, καλαμπόκι, χαλκό, μετάξι, βαμβάκι, σιτάρι, ατσάλι κ.λπ. Σε περίοδο αποπληθωρισμού οι τιμές όλων των εμπορευμάτων πέφτουν πολλές φορές πάνω από 90%.
Αποφεύγετε να αγοράζετε πολύτιμα μέταλλα, όπως χρυσό, ασήμι, πλατίνα κ.λπ. Οι τιμές τους πέφτουν σε περίοδο αποπληθωρισμού. Πέφτουν όμως λιγότερο σε σχέση με άλλες επενδύσεις. Σε αντίθεση με άλλες επενδύσεις, είναι δύσκολο να πέσουν κατά 90%, όπως οι μετοχές και τα εμπορεύματα.
Τι θα πρέπει να κάνετε σε περίπτωση αποπληθωρισμού:
- Άμεση δράση για την αντιμετώπιση της ύφεσης.
- Σκεφτείτε παγκοσμιοποιημένα και όχι τοπικά.
- Ανοίξτε τραπεζικούς λογαριασμούς σε μερικές ασφαλείς τράπεζες.
- Επενδύστε σε βραχυπρόθεσμες προθεσμιακές καταθέσεις.
- Κρατήστε αρκετά μετρητά.
- Έχετε ασφαλιστικά συμβόλαια με ασφαλείς εταιρείες, οι οποίες να συνεργάζονται με ασφαλείς τράπεζες.
- Πουλήστε συλλεκτικά αντικείμενα τα οποία έχετε για επένδυση.
- Κάντε μια λίστα με επενδύσεις που θα θέλετε να αγοράσετε σε χαμηλότερες τιμές όταν θα ρευστοποιηθούν.
- Ζητήστε συμβουλές από ειδικούς για την αντιμετώπιση του αποπληθωρισμού.
- Αναπτύξτε σχέδια για το πώς θα επωφεληθείτε από το τέλος της περιόδου του αποπληθωρισμού.
- Σκεφτείτε να ξεκινήσετε τη δική σας επιχείρηση στον πυθμένα του αποπληθωρισμού.
- Ερευνήστε να αγοράσετε μια επιχείρηση κοντά στον πυθμένα του αποπληθωρισμού.
Τι θα πρέπει να κάνετε όταν ο αποπληθωρισμός τελειώσει:
- Σταματήστε να επενδύετε στην πτώση των μετοχών (short selling) και αρχίστε να επενδύετε στην άνοδο των μετοχών (long).
- Αγοράστε ομόλογα των οποίων η τιμή έχει μειωθεί σημαντικά στην περίοδο του αποπληθωρισμού.
- Αγοράστε πολύτιμα μέταλλα και εμπορεύματα.
- Αγοράστε ακίνητα-ευκαιρίες, κυρίως από πλειστηριασμούς.
- Αγοράστε στοιχεία ενεργητικού από ρευστοποιημένες εταιρείες.
- Αγοράστε έργα τέχνης και συλλεκτικά αντικείμενα σε τιμή ευκαιρίας.
- Αγοράστε ολόκληρη επιχείρηση σε χαμηλή τιμή.
- Δημιουργήστε την καινούργια σας επιχείρηση. Στον πυθμένα του αποπληθωρισμού όλα είναι φτηνά, τα επιτόκια των δανείων, τα ενοίκια, τα γραφεία, οι μισθοί του εργατικού δυναμικού, οι μισθοί των εξειδικευμένων στελεχών και όλα τα στοιχεία του ενεργητικού για την ίδρυση μιας επιχείρησης.
* Ο Γιώργος Σ. Ατσαλάκης είναι Διδάκτωρ Πολυτεχνείου Κρήτης και ο Κωνσταντίνος Δ. Ζοπουνίδης Καθηγητής στο Πολυτεχνείο Κρήτης.
