Τις μέρες αυτές γιορτάζεται η επέτειος της Επανάστασης του ’21 με ομιλίες κι εκδηλώσεις στα σχολεία, επίσημες τελετές κλπ. Υπάρχουν όμως κάποια πράγματα που δεν πρέπει να αφήνουμε να ξεχαστούν συζητώντας για την Επανάσταση του ’21.
· Ο κοινωνικός χαρακτήρας της Επανάστασης
Στη διάρκεια της Επανάστασης του ’21 υπήρξε εσωτερικός εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους επαναστάτες, ο οποίος παραλίγο να οδηγήσει στην ήττα από το στρατό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο εμφύλιος αυτός δεν οφείλεται μόνο σε προσωπικές έριδες, ούτε στην αντίθεση μεταξύ στρατιωτικών και πολιτικών, όπως αποδίδεται στο σχολικό βιβλίο της Στ’ Δημοτικού.
Του Φώτη Ποντικάκη*
Ο Κολοκοτρώνης, ο Καραϊσκάκης και οι άλλοι «στρατιωτικοί» ηγέτες ήταν γνήσιοι λαϊκοί ηγέτες της Επανάστασης, προέκυψαν μέσα από το λαό, στη διάρκεια της εξέγερσης. Από την άλλη υπήρχαν και οι Φαναριώτες πολιτικοί (από τη συνοικία Φανάρι της Κωνσταντινούπολης που έβγαζε διπλωμάτες και διοικητικά στελέχη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας), όμως η πραγματική αντίθεση ήταν ανάμεσα στους φεουδάρχες (κοτζαμπάσηδες, οι οποίοι παλιότερα συνεργάζονταν με τη διοίκηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) και τα φτωχά λαϊκά στρώματα (έχουν γράψει πολλά γι’ αυτό ιστορικοί όπως ο Σκαρίμπας και ο Κορδάτος). Οι φεουδάρχες επιδίωκαν τη διατήρηση της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας τους μετά την Επανάσταση. Οι πολλοί επαναστάτες όμως, ο φτωχός λαός, ονειρεύονταν διάλυση των τσιφλικιών και μοίρασμα της γης στους φτωχούς, δικαιώματα για τους πολίτες, συμμετοχή στην εξουσία, δημοκρατία. Αυτή ήταν η πραγματική αντίθεση που οδήγησε στον εμφύλιο.
· Το διεθνές πλαίσιο
Την εποχή αυτή, σε όλη την Ευρώπη ιδρύονται επαναστατικές οργανώσεις, μυστικές κατά κανόνα, όπως η δική μας Φιλική Εταιρεία, με στόχο την κατάργηση της βασιλείας και της φεουδαρχίας, με οράματα για δημοκρατία, ελευθερία, ισότητα, κοινωνική δικαιοσύνη. Πολύ γνωστό είναι το κίνημα των καρμπονάρων στην Ιταλία, στο οποίο συμμετείχαν και Έλληνες, όπως ένας από τους μεγάλους ποιητές της ελληνικής επανάστασης, ο Ανδρέας Κάλβος. Ο Α. Κάλβος υπήρξε καθοδηγητικό στέλεχος των καρμπονάρων στην Ιταλία λίγα χρόνια πριν την ελληνική επανάσταση, συνελήφθη από την αστυνομία και απελάθηκε από την Ιταλία γι’ αυτή του τη δράση. Αργότερα, στη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης ήρθε στην Ελλάδα να βοηθήσει στον αγώνα, έπεσε όμως σε μια από τις δυσκολότερες στιγμές του Εμφυλίου. Δεν άντεξε να βλέπει τους Έλληνες να σκοτώνονται μεταξύ τους ενώ ο Ιμπραήμ και ο αιγυπτιακός στρατός προέλαυνε στην Πελοπόννησο. Έφυγε στην Αγγλία και δεν ξαναγύρισε. Βοήθησε όμως με τα ποιήματά του. Ποιος δεν θυμάται τη διαχρονική αξία του «Παρά προστάτας να ‘χωμεν» και το «Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη»;
· Το όραμα του Ρήγα
Ο πρόδρομος της Επανάστασης Ρήγας Φεραίος ονειρεύτηκε και αγωνίστηκε για μια Επανάσταση σε ολόκληρα τα Βαλκάνια, μίλησε για μια Βαλκανική Ομοσπονδία, στην οποία θα συνυπάρχουν όλοι οι βαλκανικοί λαοί, επαναστατώντας κατά του Σουλτάνου. Στο όραμα αυτό δεν καλούσε μόνο τους Έλληνες, ούτε μόνο τους χριστιανούς αλλά και τους μουσουλμάνους και τους Τούρκους. Καλούσε σε μια κοινωνική επανάσταση δηλαδή, σε αλλαγή πολιτεύματος, στην κατάργηση της απολυταρχίας (του Σουλτάνου) και στη δημιουργία μιας Βαλκανικής Ομοσπονδίας με τη συμμετοχή όλων των λαών της περιοχής, εμπνευσμένος από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης για ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα. Το όραμα του Ρήγα αποτυπώνεται μέσα στο «Θούριό» του («Βούλγαροι κι Αρβανίτες, Αρμένιοι και Ρωμιοί για την ελευθερία να ζώσομεν σπαθί»), που καλό είναι να τον διαβάσουμε ολόκληρο, κι όχι μόνο το απόσπασμα που κυκλοφορεί τραγουδισμένο από τον μεγάλο τραγουδιστή της Κρήτης, το Νίκο Ξυλούρη.
· Η συμμετοχή της Κρήτης στην Επανάσταση
Μια ακόμη έλλειψη του σχολικού βιβλίου της Ιστορίας της Στ’ Δημοτικού είναι η απουσία αναφοράς της συμμετοχής της Κρήτης στην Επανάσταση του ’21. Πρόκειται για αναπαραγωγή των απόψεων του ιστορικού Σπ. Τρικούπη, που ήταν σφόδρα αντικρητικός και στον οποίο απάντησαν Κρήτες ιστορικοί όπως οι Κριτοβουλίδης και Ψιλάκης. Οι ιστορικοί της Κρήτης (π.χ. Τσιβής, Χανιά 1252- 1940, Θ. Δετοράκης, Ιστορία της Κρήτης κ.ο.κ.) αναφέρουν, η επανάσταση στην Κρήτη ξεκίνησε ήδη από τον Απρίλιο του 1821.
Η Κρήτη όχι μόνο επαναστάτησε αλλά η ύπαιθρός της, εκτός των τριών κάστρων, καταλήφθηκε από τους επαναστάτες, το δε κάστρο της Γραμπούσας που αποτελούσε έδρα της επαναστατικής διοίκησης δεν καταλήφθηκε ποτέ, αλλά παραδόθηκε στους Τούρκους μετά από συμφωνία, μετά την αναγνώριση από τις Μεγάλες Δυνάμεις του πρώτου ελληνικού κράτους, στο οποίο δεν περιλαμβανόταν η Κρήτη. Οι Μεγάλες Δυνάμεις ήθελαν ένα μικρό και εξαρτημένο από αυτές ελληνικό κράτος, η Κρήτη θα έδινε τη δυνατότητα στην Ελλάδα να αναπτυχθεί εμπορικά σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο. Γι’ αυτό κι επέβαλαν στη συνέχεια και το πολίτευμα της βασιλείας και τον ξενόφερτο βασιλιά, το Βαυαρό Όθωνα, ενάντια στη διακηρυγμένη θέληση των Ελλήνων για δημοκρατικό πολίτευμα. Οι Έλληνες είχαν ψηφίσει τρία Συντάγματα για τη δημοκρατία τους στη διάρκεια της επανάστασης.
* Αιρετός στο ΠΥΣΠΕ Χανίων/ Εκλεγμένος με το ψηφοδέλτιο της Ενωτικής Αγωνιστικής Κίνησης (ΕΑΚ)
