«Η οικονομία είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να την αφήσουμε στους τραπεζίτες.»
Θα μπορούσε να διατυπωθεί έτσι η γνωστή ρήση περί πολέμου ως προς την τωρινή οικονομική κρίση. Θα μπορούσε αν υπήρχε ειλικρίνεια προθέσεων, αν οι άνθρωποι μπορούσαν να μετριάσουν τις εγωιστικές τους επιδιώξεις, αν οι κοινωνίες διδάσκονταν από τα λάθη τους. Καμιά από τις προϋποθέσεις αυτές δεν ισχύει. Το σχέδιο Μπους χαρίζει απλά χωρίς αντάλλαγμα δισεκατομμύρια δολάρια στις τράπεζες. Το σχέδιο Μπράουν ζητάει επιπλέον και κάποιο προσωρινό μερίδιο. Κατά τα άλλα το οικονομικό σύστημα αφήνεται ανέπαφο να συνεχίσει την πορεία του. Οι πλούσιοι πλουσιότερο, οι φτωχοί φτωχότεροι.
Του Στρατή Παπαμανουσάκη*
Αλλά και ο μεμονωμένος homo economicus δεν επιδιώκει άλλο από τον ατομικό του πλουτισμό, αδιαφορώντας για το δημόσιο συμφέρον, το περιβάλλον και τον υπόλοιπο κόσμο. Αυτό ισχύει όχι μόνο για τον προνομιούχο, αλλά και για τον παρία που αγωνίζεται να γίνει προνομιούχος. Όχι να καταργήσει τα προνόμια, αντικαθιστώντας τα με ηθικά ερείσματα, με πνευματικά επιτεύγματα και πολιτιστική πρόοδο.
Τέλος οι κοινωνίες απωθούν συστηματικά την ιστορία τους. Λησμονούν, αφήνοντας παλιότερες εποχές, τα γεγονότα του 20ου αιώνα, τις ιμπεριαλιστικές διαμάχες και τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, την κρίση του 1929 και τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, τον διπολισμό των υπερδυνάμεων και τον ψυχρό πόλεμο. Απλούστατα θα είναι υποχρεωμένες να υποστούν ξανά την ιστορία.
Ωστόσο ο απαθής ιστορικός του μέλλοντος θα γελάει με τη θεωρία του τέλους της ιστορίας, θα συνοφρυώνεται με την ελευθερία και την αυτορύθμιση της αγοράς και θα ηρεμεί με το τέλος της αμερικανικής μονοκρατορίας. Δεν πρόκειται για το τέλος του καπιταλισμού, ούτε για την εκδίκηση της αριστεράς ή μια νέα ευκαιρία του σοσιαλισμού. Ο υπαρκτός σοσιαλισμός χωρίς ελευθερία απέτυχε. Ο ακόμη πιο υπαρκτός καπιταλισμός χωρίς δικαιοσύνη απέτυχε επίσης. Πως μπορεί να γίνει η σύνθεση ελευθερίας και δικαιοσύνης, ατομικού και κοινωνικού, οικονομίας και πολιτικής ? Το ερώτημα παραμένει.
Αλλά πέρα από το ελληνικό μέτρο και τη χριστιανική αγάπη, η νεωτερικότητα με την τεχνική της ανάπτυξης, διαχωρίζοντας τη επιστήμη από την αρετή, δεν φαίνεται να καταλήγει σε συγκεκριμένη πρόταση. Πολιτικοί, οικονομολόγοι, και απλοί άνθρωποι χρειάζονται ειλικρίνεια, αυτοέλεγχο, επανεξέταση μεθόδων και προοπτικών. Ίσως οι εξελίξεις μάς δώσουν την ευκαιρία για προβληματισμό, πριν από την επόμενη φάση της ιστορίας μας. Ας ελπίσομε ότι αυτή η φάση δεν θα είναι μοιραία για όλους μας.
* Δικηγόρος, Τ. Πρόεδρος Δικηγορικού Συλλόγου Χανίων
