Αν κάποιος βάλει στην άκρη τα μετρημένα στα δάκτυλα σχολεία, σ’ ό,τι αφορά την ελληνική πραγματικότητα, όπου η μαθησιακή διαδικασία γίνεται με διαδραστικούς πίνακες*, e-books** και high tech*** τάξεις , εκεί που τα παιδιά θέλουν να… συνεχίσουν το μάθημα χωρίς διακοπή, από καταβολής εκπαίδευσης το διάλειμμα ήταν ο ορισμός της ελευθερίας και της ξεγνοιασιάς. Τα «σχολεία της χαράς» όπως τα λένε, που έχουν εκπαιδευτικά συστήματα άλλων χωρών, όπου τα παιδιά γιορτάζουν τις μέρες που τα σχολεία ανοίγουν, γιατί βρίσκονται ξανά με συμμαθητές, δασκάλους και φίλους, στην μικρή κοινότητα του σχολείου, για την δική μας πραγματικότητα μοιάζουν μακρινό όνειρο. Για λίγους η επιστροφή στα θρανία είναι ένα ευχάριστο και μοναδικό γεγονός, για τους περισσότερους ισχύει το «καλημέρα σχολείο, καλημέρα θλίψη».
Της Αγγελικής Ελ. Ροσμαράκη*
Το απόγευμα η σάκα μένει με τα βιβλία στο σχολείο και όλη η υπόλοιπη μέρα ανήκει στα παιδιά, να χαρούν την παιδική τους ηλικία, καθώς τα τεστ για το σπίτι απαγορεύονται. Η λέξη φροντιστήριο τους είναι άγνωστη, σε αντίθεση με τα ελληνόπουλα που τρέχουν από το ένα φροντιστήριο στο άλλο και στο τέλος κάθονται εξαντλημένα μπροστά στην τηλεόραση μέχρι να τα πάρει ο ύπνος. Το πρωί ξυπνάνε άκεφα βιώνοντας μια σχολική πραγματικότητα που λίγο πολύ μας είναι γνωστή. Όλοι περάσαμε από κει.
Ο μακρύς πρόλογος δεν έγινε παρά για να προσεγγίσει μια πραγματικότητα σε όλους οικεία μέσα στην οποία το σχολικό διάλειμμα αποτελεί αναγκαιότητα, εκτόνωση, απελευθέρωση, λύτρωση. Και βέβαια ένα άλλο θέμα που μπαίνει εδώ, θα μπορούσε να είναι: εντάξει διάλειμμα, αλλά σε ποια…αυλή; Το πρόβλημα που μπαίνει δηλαδή είναι η καταλληλότητα ή μη των σχολικών κτιρίων. Εδώ η κατάσταση είναι ζοφερή. Πολλές φορές το μάθημα γίνεται σε λυόμενες κατασκευές και το διάλειμμα στο …δρόμο! Πιτσιρίκια που προαυλίζονται στους δρόμους και σχολεία το ένα πάνω στο άλλο. Η παιδεία στο νοίκι, είτε στη διπλοβάρδια, εν έτει 2009. Μια μεγάλη πληγή της εκπαίδευσης, τα σχολικά κτίρια, συνεχίζουν να φιλοξενούν στις παμπάλαιες αίθουσές τους γενεές επί γενεών μαθητών. Στο ίδιο θρανίο που κάθισε ο παππούς, κάθεται ο εγγονός, αφού οι ρυθμοί ανέγερσης των νέων σχολικών κτιρίων ακολουθούν αυτούς της χελώνας.
Στην Κρήτη εκρηκτικό χαρακτηρίζεται το πρόβλημα της σχολικής στέγης. Προπολεμικά κτίρια, αλλά και ανθυγιεινές αίθουσες κλουβιά, συνεχίζουν να λειτουργούν σε πολλές περιπτώσεις στους τέσσερις νομούς της Κρήτης. Σε ορισμένες περιπτώσεις λειτουργούν ακόμα λυόμενα σχολεία ή αίθουσες από καρκινογόνο αμίαντο, νηπιαγωγεία σε εισόδους πολυκατοικιών χωρίς αυλή, θέτοντας σε κίνδυνο την ασφάλεια των μικρών παιδιών. Η διπλοβάρδια δεν έχει εκλείψει πλήρως στο νησί και γονείς και εκπαιδευτικοί εκφράζουν την οργή και τις διαμαρτυρίες τους για τις κουτσουρεμένες πιστώσεις από την έλλειψη συγχρόνων υποδομών στην παιδεία, χαρακτηρίζοντας την κατάσταση «τριτοκοσμική» στα παμπάλαια κτίρια. Σε ένα Λύκειο του Πειραιά οι μαθητές που στεγάζονται σε μια πολυκατοικία χωρίς αύλειο χώρο, με δική τους πρωτοβουλία μετέτρεψαν την ταράτσα σε …ταρατσόκηπο! Σ’αυτό το σημείο έχουμε φτάσει σ’ό,τι αφορά τις υποδομές της εκπαίδευσης. Οι μαθητές ασφυκτιούν σε ελάχιστα ή χωρίς ούτε ένα τετραγωνικό αυλής.
Για να μην πάμε μακριά, στον δικό μας κατεστραμμένο βόρειο οδικό άξονα, έχει σωριαστεί τόσο τσιμέντο, που οι μελλοντικές γενιές αντί να χτίζουν πρέπει να γκρεμίζουν, ωστόσο δεν υπάρχουν στοιχειώδη έργα υποδομής. Τέτοια αναρχία.
Σύγχρονες έρευνες αποδεικνύουν την άμεση σχέση που έχει το υλικό περιβάλλον αγωγής ( που λάθος αποκαλείται σύμφωνα με μια τεχνοκρατική θεώρηση « υλικοτεχνική υποδομή») που μαζί με παράγοντες όπως τα σχολικά βιβλία, την εκπαίδευση του δασκάλου, τις διδακτικές μεθόδους, συνθέτουν το εκπαιδευτικό περιβάλλον του σχολείου που αφενός έχει στερεότυπα χαρακτηριστικά, αφετέρου έχει άμεση σχέση με την σχολική αποτυχία ή επιτυχία. Και έχουμε τις κατηγοριοποιήσεις «καλοί» και «κακοί» μαθητές, καθώς η ελληνική παιδεία αντιμετωπίζει τον μαθητή όχι όπως είναι, αλλά όπως θάπρεπε να είναι. Καλλιεργώντας μια τεχνητή επίκτητη προσωπικότητα, που συμμορφώνεται με τους προσανατολισμούς και τις απαιτήσεις του εκπαιδευτικού συστήματος. Με όλα τα προβλήματα και τις αδυναμίες που περιγράψαμε παραπάνω. Γιαυτό και οι μαθητές υιοθετούν πρακτικές και σχήματα επικοινωνίας που αποκλίνουν από τις επίσημες εκδοχές και συχνά τις παραβιάζουν. Η συμπεριφορά τους στο κτίριο και την αυλή του σχολείου, αντιστοιχούν με εκείνες των παιδιών στους υπαίθριους χώρους της πόλης, όπου χρησιμοποιούν με τον δικό τους τρόπο τον εξοπλισμό του παιγνιδιού στα πάρκα και τις παιδικές χαρές.
Οι παρεμβάσεις αυτές στον χώρο ευνοούν την ανάπτυξη μορφών εκπαιδευτικής αλληλεπίδρασης, οι οποίες υποβοηθούν διαδικασίες σχετικές με την Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης (Vygotsky)**** που συμβάλουν στην βελτίωση της σχολικής ανάπτυξης του μαθητή. Κοινός παρανομαστής συμπεριφοράς όλων των παιδιών του συγκεκριμένου δείγματος ήταν τα προβλήματα στο σχολικό περιβάλλον. Η παρατήρηση έδειξε ότι υπήρχαν γύρω από αυτά τα παιδιά, προβλήματα επικοινωνίας και προβλήματα αποδοχής από τους άλλους.
Χαρακτηριστικά διαλείμματος
Διάλειμμα κατά λέξη σημαίνει, παύση, ανάπαυλα ή διακοπή του μαθήματος στο σχολείο για ξεκούραση. Σίγουρα τα χαρακτηριστικά του και οι πρακτικές του διαφέρουν από εποχή σε εποχή. Αν ζητούσαν από κάποιον μεγαλύτερο να περιγράψει το διάλειμμα που βίωνε ο ίδιος στα παιδικά και εφηβικά του χρόνια, σίγουρα θα διαπίστωνε μεγάλες διαφορές από το σήμερα και σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Ίσως θα μπορούσε να περιγράψει το διάλειμμα των παιδικών χρόνων, σαν μια διαδικασία στη διάρκεια της οποίας κυριαρχούσε το παιγνίδι των ρόλων ή το παιγνίδι με κανόνες για τις μικρότερες ηλικίες. Παιγνίδια όπως η τυφλόμυγα, η διελκυστίνδα, το κουτσό, οι κλέφτες και αστυνόμοι, η κολοκυθιά, και το κρυφτό.
Μπορεί όλα αυτά να αφορούν τα παιγνίδια του χτες, ενώ σήμερα φαίνεται ότι έχουν αντικατασταθεί με πολεμικά παιγνίδια στο playstation και το μόνο διαχρονικό παιγνίδι μοιάζει να είναι το ποδόσφαιρο. Ωστόσο ποιος είπε ότι τα παραπάνω παιγνίδια δεν αρέσουν και στα σημερινά παιδιά; Πολλά σχολεία στα πλαίσια εκπαιδευτικών προγραμμάτων αναβιώνοντας παιγνίδια προηγούμενων εποχών, συμβάλλουν στην κατανόηση ενός διαφορετικού τρόπου κοινωνικοποίησης ανάμεσα στο χτες και στο σήμερα. Ένα άλλο κοινό χαρακτηριστικό στα διαλείμματα όλων των εποχών θα μπορούσε να είναι το γεγονός ότι αυτό δίνει σε κάποιους την ευκαιρία να ρίξουν μια ματιά στην ύλη της επόμενης ώρας. Εδώ ο ρόλος των ικανών συνομηλίκων είναι αποφασιστικός προς αυτή την κατεύθυνση.
Όπως παλιότερα έτσι και σήμερα τα παιδιά βγαίνουν από την τάξη στην αυλή, τρώνε το φαγητό τους, σπάνια αυτό που φέρνουν από το σπίτι για να συνηθίζουν στην υγιεινή διατροφή. Συνήθως προτιμούν τα ανθυγιεινά των κυλικείων. Απολαμβάνουν ωστόσο την παρέα των φίλων τους ή τρέχουν με θόρυβο στις σκάλες και στους διαδρόμους. Παίζουν μπάλα. Προστατεύουν ή δεν προστατεύουν τους μικρότερους. Τσακώνονται και κάποτε ζητούν την βοήθεια των δασκάλων. Χειρονομούν πολλές φορές απότομα και μπορεί να τραυματίσουν κάποιον συμμαθητή τους. Μπορούν ακόμη να παίζουν παιγνίδια με την καθοδήγηση πχ του υπεύθυνου για την Αγωγή Υγείας. (Ένα …κυνηγητό αλλιώτικο από τα άλλα. Αυτός που κυνηγά υποδύεται την…τερηδόνα και οι υπόλοιποι τα δοντάκια. Όποιον πιάνει η Ντόνα η Τερηδόνα τον κάνει βοηθό της και μαζί κυνηγούν τα γερά δοντάκια). Το διαδίκτυο βρίθει από τέτοιου είδους παιγνίδια και πρακτικές.
Σύγχρονα χαρακτηριστικά
Στην σύγχρονη εποχή η διαχείριση του χρόνου του διαλείμματος διαφέρει κατά πολύ από παλαιότερες εποχές. Για παράδειγμα σε ένα σχολείο η διοίκηση, θεωρώντας ότι ο χρόνος του διαλείμματος μπορεί να αξιοποιηθεί δημιουργικά χωρίς να χάσει τον κύριο σκοπό της πνευματικής ξεκούρασης των μαθητών, στην κεντρική αίθουσα – είσοδο του κτιρίου εγκατέστησε ένα ηχητικό σύστημα (Ηλεκτρονικό υπολογιστή, μικρόφωνο, οθόνη προβολής κλπ). Με την χρήση του εξοπλισμού αυτού στα διαλείμματα θα ακούγεται μουσική που έχουν επιλέξει τα ίδια, είτε θα προβάλλονται ταινίες-ντοκιμαντέρ. Σκοπός η δημιουργική και ευχάριστη απασχόληση των μαθητών, σε συνδυασμό με το ασφαλές, ασύρματο, σχολικό internet και η αποτροπή τους από άλλες δραστηριότητες που ενδεχομένως δημιουργούν προβλήματα. Εδώ ως προς το τελευταίο ανοίγει σίγουρα μια μεγάλη παρένθεση στην οποία καλύτερα να γίνει αναφορά σε άλλο σημείωμα. Ας περιοριστούμε στα τυπικά χαρακτηριστικά του διαλείμματος της παλαιότερης και της σύγχρονης εποχής.
———————-
Σημειώσεις:
*διαδραστικός πίνακας: Ψηφιακή συσκευή αφής, που συνδέεται με έναν υπολογιστή και έναν προτζέκτορα . Μέχρι το 2011 το ένα έβδομο των σχολικών αιθουσών του πλανήτη, θα διαθέτει κάποιο διαδραστικό πίνακα, σύμφωνα με σχετική έρευνα.
**e-book: Αποθηκευμένο κείμενο σε ψηφιακή μορφή. Για την ανάγνωσή του χρησιμοποιούμε είτε μια ειδική συσκευή, είτε ειδικό λογισμικό, σε έναν προσωπικό υπολογιστή, ώστε να προσομοιώνεται η εμπειρία της ανάγνωσης ενός έντυπου βιβλίου.
***High tech τάξη: Τάξη υψηλής τεχνολογίας, όπου παραμερίζονται βιβλία, μολύβια και γομολάστιχες και λειτουργούν με laptop, ποντίκια και e-books.
**** Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης (Ζ.Ε.Α): Αντιστοιχεί στην απόσταση ανάμεσα στο πραγματικό αναπτυξιακό επίπεδο, όπως αυτό καθορίζεται από την ανεξάρτητη επίλυση προβλημάτων, και στο επίπεδο δυνάμει ανάπτυξης, όπως αυτό καθορίζεται από την επίλυση προβλημάτων κάτω από την καθοδήγηση των ενηλίκων ή σε συνεργασία με τους πιο ικανούς συνομηλίκους (Vygotsky). Με απλά λόγια είναι η ικανότητα που έχει ο άνθρωπος να διδάσκεται και να μαθαίνει πράγμα που τον διαχωρίζει από τα πιθηκοειδή για παράδειγμα που μπορεί να αναπτύξουν τις μηχανικές, νοητικές τους δεξιότητες, δεν μπορούν ωστόσο να γίνουν πιο έξυπνα. Με άλλα λόγια δεν μπορούν να μάθουν με την ανθρώπινη έννοια του όρου.
ΠΗΓΕΣ:
Διαδίκτυο:
1. http://209.85.129.132/search?q=cache:s-_AIh5aHtAJ:1sek-volou.mag.sch.gr/Greek/EkpaideytikoYliko.html
2. http://nrd02w3.nured.auth.gr/nuredvortal/files/17/1701/xwros_kai_sxoliki_apotixia.pdf
http://www.makthes.gr/index.php?name=News&file=article&sid=11975
3. M.Cole& S.Cole (2001), Η Ανάπτυξη του Παιδιού, εκδ.Τυπωθήτω- Γιώργος Δαρδανός, Αθήνα: Τόμος Α,Β,Γ
